پس از مسلط شدن طالبان بر افغانستان در اگست سال گذشته و فرورفتن این کشور به بحران شدید اقتصادی و بشری، مرز بیش از ۹۰۰ کیلومتری این کشور با ایران به گذرگاه حیات برای افغان‌هایی مبدل شده است که در حال گریز از کشور شان اند.
اما در هفته‌های اخیر، گذرگاه‌های مرزی میان افغانستان و ایران که تخمین زده می‌شود، روزانه کم و بیش ۵۰۰۰ مهاجر افغان با عبور از آن قاچاقی وارد ایران می‌شوند، به منبع تنش میان دو کشور مبدل شده است.
افزون بر این، حمله با چاقو در صحن حرم امام رضا که منجر به کشته شدن دو روحانی ایرانی شد، نیز سبب شده است که هم مسوولان و هم شهروندان عادی ایران با مهاجران افغان مقیم آن کشور بدرفتاری کنند.
نشر تصاویر این بدرفتاری‌ها با مهاجران افغان در شبکه‌های اجتماعی سبب اعتراضات گستردۀ افغان‌ها شد، تاجاییکه معترضان در شهر هرات بر قنسولگری ایران سنگ پرتاب کرده و در مقابل در ورودی این ماموریت دپلوماتیک آتش نیز افروختند.
در تازه ترین مورد، حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجۀ ایران، روز یکشنبه اول می (۱۱ ثور) در تماس تلیفونی با امیر خان متقی، سرپرست وزارت خارجۀ طالبان، بار دیگر خواستار تامین امنیت نمایندگی‌های دپلوماتیک این کشور در افغانستان شد.
تحلیلگران سیاسی به این باور اند که هر چند افغانستان و ایران، هر دو، طرفدار تشدد نیستند، برخی کشیدگی‌های دیرینه میان این دو همسایه ممکن خطر تنش فزاینده و حتا خارج از کنترول میان دو کشور را در پی داشته باشد.
اندرو واتکینس، کارشناس ارشد در انستیتیوت صلح ایالات متحده، در پیوند با وضعیت پیش آمده میان افغانستان و ایران و با اشاره به تنش‌های دیرینۀ موجود میان دو کشور در صحبت با خبرگزاری اسوشیتدپرس گفت: "یکی از خرابترین بحران‌های مهاجرت [از افغانستان به ایران] در حال شکل‌گیری است...زلزله‌ای به وقوع خواهد پیوست."
در همین حال، هم طالبان و هم مقام‌های ملل متحد گفته اند که در چند هفتۀ اخیر روند اخراج اجباری مهاجران افغان از ایران شدت گرفته است.
اش کارل، معاون دفتر سازمان بین‌المللی مهاجرت در افغانستان، به اسوشیتدپرس گفته است که در سه ماه اخیر، اخراج اجباری مهاجران افغان از ایران هر ماه ۶۰ درصد افزایش یافته است.
دفتر هماهنگی امور کمک‌های بشری ملل متحد (اوچا) نیز روز دوشنبه دوم می (۱۲ ثور) در گزارشی گفته است که در چهار ماه نخست سال روان میلادی، حدود، ۲۵۱ هزار مهاجر افغان از ایران به افغانستان برگشته اند که بیشتر آنان جبراً از ایران اخراج شده اند.
خبرگزاری اسوشیتدپرس به نقل از مقام‌های ایرانی گزارش داده است که در هشت ماه گذشته که طالبان بر افغانستان مسلط شده اند، کم از کم یک میلیون شهروند افغان به ایران مهاجر شده اند. مقام‌های ایرانی گفته اند که موج مهاجرت افغان‌ها به ایران نمی‌تواند ادامه یابد، زیرا به گفتۀ آنان ظرفیت ایران برای پذیرش این همه مهاجر محدود است.
از سوی دیگر، حملات مرگبار اخیر در افغانستان که عمدتاً اقلیت شیعۀ آن کشور را هدف قرار داده است، مایۀ نگرانی و دلواپسی فزایندۀ حکومت ایران شده است، هرچند طالبان وعده سپرده است که امنیت آنان را تامین می‌کند.
عباس حسینی، خبرنگار افغان مقیم تهران، می‌گوید گزارش‌هایی وجود دارد که تندروان و افراطیان نیز یکجا با سیل مهاجران، از افغانستان وارد ایران می‌شوند، آنچه به گفتۀ او سبب واهمه و بدگمانی ایران شده است.
رسانه‌های ایرانی گزارش داده اند که مهاجم مشهد نیز چند ماه پیش به گونۀ غیرقانونی از مرز پاکستان وارد ایران شده بود. شماری از رسانه‌های ایرانی گزارش دادند که این مهاجم عبداللطیف نام داشته و از اوزبیک‌تباران افغانستان بوده است.
تنش موجود بین ایران و طالبان تنها محدود به رویدادهای چند ماه اخیر نیست. در سال ۱۹۹۸، در حاکمیت نخست طالبان بر افغانستان، کشته شدن ۱۰ دپلومات ایرانی در شهر مزار شریف، ایران را به جنگ علیه گروه طالبان نزدیک کرده بود.
آنچه در دو دهۀ پسین سبب کاهش تنش میان ایران و طالبان شده بود، حضور نظامی ایالات متحده در افغانستان بود و رهبران شیعۀ ایران که از حضور نظامی امریکا در همسایگی خود نگران بودند، برخی گام‌های عملی را به سمت گروه تندرو سنی طالبان برداشتند.
اکنون که، به گفتۀ برخی کارشناسان، ایران و افغانستان از ناحیۀ تحریم‌های جهانی بر نظام مالی و بانکی شان به شدت متاثر اند، در تقلای دست یافتن به پول نقد اند و این وضعیت هر دو را به یک دیگر متکی کرده است و هیچ یکی طرفدار بیشتر شدن تنش نیستند.
صنم وکیل، معاون برنامۀ شرق میانه و شمال افریقا در بنیاد چتم هاوس، می‌گوید که " ایران از طریق همسایگان خود می‌تواند از تحریم‌ها فرار کرده، تبادلۀ اسعاری و داد و ستد کرده و اقتصاد خود را زنده نگه دارد."
اما افغانستان و ایران هفتۀ گذشته پس از آن نزدیک بود درگیر شوند که مرزبانان طالبان برای قیرریزی یک جادۀ مرزی تلاش کردند و نیروهای ایرانی مانع آنان شدند.
با درک وضعیت حساس موجود، هم جانب افغانستان و هم ایران به شدت راه دپلوماسی را در پیش گرفته اند. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه‌ٔ ایران، هفتۀ گذشته وعده سپرد که ایران به دپلوماتان طالبان برای نخستین بار اعتبارنامه خواهد داد تا به به امور فزایندۀ قنسولی رسیدگی کنند.
