قدرتهای جهان پس از نزدیک به سه هفته مذاکرات پیهم، روز سه شنبه به معاملۀ تاریخی در مورد برنامۀ هسته ای دست یافتند.
قرار است که این معامله به نگرانی های ۱۳ سال گذشتۀ غرب پایان ببخشد که گویا جمهوری اسلامی در صدد دست یافتن به سلاح هسته ای است.
در اینجا نگاهی می اندازیم بر انکشافات عمدۀ که در جریان ۱۳ سال گذشته میان ایران و قدرتهای غربی صورت گرفت.
۲۰۰۲ – ۲۰۰۴: محلات اعلام نشدۀ هسته ای
در ماه اگست ۲۰۰۲ یک گروه تبعیدی ایران موجودیت تاسیسات اعلام نشدۀ هسته ای را در ایران آشکار ساخت. ایران از مفتشین ادارۀ بین المللی انرژی اتمی خواستار بازرسی تاسیسات هسته ای شد و گفت که فعالیتهای هسته ای ایران صلح آمیز است.
در سال ۲۰۰۳ حکومت ایران با بریتانیا، آلمان و فرانسه توافق کرد تا فعالیت های مشکوک اتمی خود را متوقف سازد، اما چندی بعد این فعالیتها از سرگرفته شد.
در سال ۲۰۰۴ ادارۀ بین المللی انرژی اتمی گفت که هیچگونه شواهدی را مبنی بر فعالیت مخفیانۀ تسلیحاتی ایران پیدا نکرده است، اما افزود که موجودیت مواد اعلام نشده را در تاسیسات هسته ای ایران رد نمی کند. در گفتگوهای پاریس ایران بار دیگر به تعلیق برخی فعالیت های مشخص هسته ای توافق کرد.
۲۰۰۵ تا ۲۰۰۸: افزایش تنش و غنی سازی یورانیم
در اگست ۲۰۰۵ و در زمان حکومت محمود احمدی نژاد رئیس جمهور پیشین ایران، تهران گاز یورانیم را تولید کرد، این انکشاف پیشگام فراهم آوری مواد اساسی برای تولید بم اتم می باشد. کشورهای اروپایی در همین سال گفتگوها را با ایران توقف دادند.
در سال ۲۰۰۶، ایران مهر و موم ادارۀ بین المللی انرژی اتمی را از تاسیسات غنی سازی یورانیم در نطنز برداشت و به غنی سازی یورانیم آغاز کرد. ادارۀ بین المللی انرژی اتمی ایران را به شورای امنیت سازمان ملل متحد راجع ساخت. در جولای همان سال شورای امنیت نخستین قطعنامۀ خود را برضد ایران صادر کرد.
در اگست ۲۰۰۶، احمدی نژاد کورۀ آب سنگین را در تاسیسات هسته ای اراک افتتاح کرد، نگرانی ها از ناحیۀ تلاش ایران برای تولید پلوتونیم برای تولید اسلحه افزایش یافت. در ماه دسمبر همین سال دومین قطعنامۀ شورای امنیت سازمان ملل متحد بر ضد ایران صادر شد. ایالات متحده و اتحادیۀ اروپایی تطبیق این قطعنامه را آغاز کردند.
در نومبر ۲۰۰۷، ایران گفت که کم از کم ۳۰۰۰ سانترفیوژ غنی سازی یورانیم دارد که در تیوری در جریان یک سال می تواند مقدار کافی یورانیم غنی شده را برای ساختن بم اتم تولید کند. امروز ایران نزدیک به ۲۰ هزار سانترفیوژ دارد که نصف آن فعال می باشد.
در دسمبر ۲۰۰۷، گزارش مسما به تخمین استخبارات ملی ایالات متحده حکایت کرد که ایران در سال ۲۰۰۳ تلاشها را برای انکشاف سلاح هسته ای توقف داد اما کم از کم گزینه ها را برای ازسرگیری آن فعالیتها باز نگهداشته است.
۲۰۰۹ تا ۲۰۱۲: پیشرفتها و ادعاها
در سپتمبر ۲۰۰۹، رهبران ایالات متحده، فرانسه و بریتانیا اعلام کردند که ایران دست به ساختن تاسیسات اعلام ناشده در فردو زده است. این تاسیسات در زیر یک کوه در نزدیکی شهر قم ساخته شده است.
در اکتوبر ۲۰۰۹ ایران توافق کرد که یورانیم غنی شده به میزان پایین را با مواد سوخت کوره های هسته ای تبادله می کند، اما این معامله دیر نپایید و در فبروری ۲۰۱۰ ایران به بهانۀ فعالیت هسته ای برای مقاصد طبی، به غنی سازی یورانیم به میزان بلند آغاز کرد.
معاملۀ دیگر تبادلۀ یورانیم غنی شده در بدل مواد سوخت هسته ای که در آن برازیل و ترکیه نیز دخیل بودند، با شکست مواجه شد.
در سال ۲۰۱۱، تاسیسات هسته ای در بوشهر ایران که ابتدا کار اعمار آن را شرکت زیمنس آلمان آغاز کرده بود و سپس روسیه آن را تکمیل کرد، به فعالیت آغاز کرد.
در نومبر ۲۰۱۱، گزارش ادارۀ بین المللی انرژی اتمی بر بنیاد معلومات معتبر گفت که کم از کم تا سال ۲۰۰۳ ایران "فعالیت های مرتبط با انکشاف آلۀ انفجاری هسته ای را دنبال کرد."
یک ماه بعد، کانگرس ایالات متحده امریکا لایحۀ تحریم وام دهندگان بین المللی به بانک مرکزی ایران را تصویب کرد. در ماه جنوری ۲۰۱۲ اتحادیۀ اروپایی تمام کشور های عضو آن اتحادیه را از تورید نفت ایران منع کرد.
۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵: گفتگوهای جدی
حسن روحانی رئیس جمهور ایران در سال ۲۰۱۳ تعهد کرد که برای گفتگوهای جدی با غرب آماده است. حتا آقای روحانی تماس غیرمنتظرۀ تلیفونی با باراک اوباما رئیس جمهور ایالات متحده داشت.
در نومبر ۲۰۱۳ توافق موقت صورت گرفت تا ایران برخی فعالیت های هسته ای خود را در بدل اندکی رهایی از تحریم های غرب متوقف سازد. دو مهلت – جولای و نومبر ۲۰۱۴- برای توافق روی یک معاملۀ نهایی از دست رفت.
در اپریل ۲۰۱۵، ایران و شش قدرت جهان در شهر لوزان سویس روی چارچوب اساسی یک معاملۀ نهایی به تفاهم رسیدند.
در اواخر جون ۲۰۱۵ آخرین دور گفتگوهای هسته ای ایران به هدف رسیدن به توافق نهایی، در شهر وین اتریش آغاز شد. اما در ۱۸ روز گذشته چندین مهلت برای توافق از دست رفت تا اینکه توافق نهایی و تاریخی در این مورد امروز سه شنبه ۱۴ جولای صورت گرفت.