هنرمندان در آرزوی جایزۀ اسکار، ورزشکاران در اشتیاق مدال طلای المپیک اند، اما بزرگترین آروزی دانشمندان، نویسنده‌گان و قهرمانان صلح جهانی، به دست آوردن جایزۀ نوبل است.
داوران کمیته‌های جایزۀ نوبل سر از فردا دوشنبه هر روز یک برندۀ این جایزه را اعلام می‌کنند، نخستین جایزه در بخش طب روز دو شنبه اعلام خواهد شد.
برنده‌گان تا پایان امسال جایزۀ نقدی، یک دیپلوم و یک مدال طلا را در یافت خواهند کرد، اما این نکات را در مورد جوایز نوبل باید دانست.
کی جایزۀ نوبل را ایجاد کرد؟
جایزۀ نوبل در بخشهای طب، فزیک، کیمیا، ادبیات و صلح به خواست الفرد نوبل، یک صنعتکار ثروتمند سویدنی و مخترع دینامیت ایجاد شد. نخستین جایزۀ نوبل در سال ۱۹۰۱ درست پنج سال پس از مرگ نوبل تفویض شد.
جایزۀ نوبل اقتصاد که به نام رسمی "جایزۀ بانک سویدن در علوم اقتصاد" برای یادبود از الفرد نوبل شناخته می شود، نه به خواست نوبل بلکه در سال ۱۹۶۸ از سوی بانک مرکزی سویدن ایجاد شد.
با اینحال، این جایزه در کنار سایر جوایز نوبل تفویض شده و معیار انتخاب برندگان آن نیز شبیه سایر جوایز نوبل می باشد.
داوران کی‌ها اند؟
آقای نوبل در وصیت‌نامه اش که در سال ۱۸۹۵ نوشته، مشخص کرده است که کدام نهاد برنده‌گان جوایز نوبل را برگزیند.
در بخش جایزۀ طبی نوبل، او وظیفۀ انتخاب برنده‌گان را به انستیتیوت کارولینسکۀ استکهلم داده است. اکادمی شاهی علوم سویدن برنده‌گان جوایز نوبل در بخش فزیک و کیمیا را برگزیده و اکادمی سویدن که نهاد دیگر است، برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات را انتخاب می‌کند.
آقای نوبل در وصیت‌نامه اش، وظیفۀ انتخاب برندۀ جایزۀ صلح را که معتبرترین جایزۀ نوبل است به هیأتی محول کرده است که از سوی پارلمان ناروی انتخاب می‌شود. نوبل دلیل اینرا که چرا برندۀ جایزۀ صلح نوبل از سوی ناروی انتخاب شود، ذکر نکرده است.
کی برندۀ جایزۀ نوبل می‌شود؟
هزاران نفر در سرتاسر جهان واجد شرایط نامزد شدن برای جایزۀ نوبل است. این افراد شامل استادان دانشگاه، قانونگذاران، برندگان پیشین جایزۀ نوبل و خود اعضای کمیته های جوایز نوبل اند.
مقررات نوبل داوران را مکلف می سازد تا هویت همه نامزدان را تا ۵۰ سال مکتوم نگهدارند. اما گاهی اوقات کسانیکه خود یا کس دیگری را نامزد کرده اند، پیشنهاد شان را علنی می سازند، به ویژه برای جایزۀ صلح نوبل.
داوران تلاش خواهند کرد پیش از اعلام نام برندگان، کوچکترین اشاره در مورد آنان نکند، اما گاهگاهی سخنانی از میان آنان درز می کند.
چگونه می‌توان جایزۀ نوبل را به دست آورد؟
در یک واژه، شکیبایی. دانشمندان اغلباً چندین دهه منتظر می مانند تا کارشان از سوی داوران بنیاد نوبل به رسمیت شناخته شود، داورانی که سالهای متمادی بررسی می کنند تا مطمین شوند که انکشاف ها در برابر آزمون زمان تاب آورده اند.
این خود اجابت خواست نوبل است که گفته بود جوایز باید به کسانی داده شود که خدمات آنان برای سالهای پس از دریافت جایزه نیز بزرگترین سود را نصیب بشر کند.
کمیتۀ جایزۀ صلح نوبل یگانه کمیتۀ این نهاد است که به گونۀ منظم به دستآوردهای سالیان پیشین پاداش می دهد. بنابه درخواست نوبل، این جایزه باید "به شخصی داده شود که بیشترین و بهترین خدمت را برای ایجاد اخوت و برادری میان ملت‌ها، محو یا کاهش نبردهای مسلحانه و تامین و ترویج همایش صلح انجام داده باشد."
ارزش نقدی جایزه
یکجا با مدال و دیپلوم جایزۀ نوبل، برنده‌گان مبلغ هشت میلیون کرون سویدنی – حدود ۹۳۰ هزار دالر امریکایی- دریافت می‌کنند.
گوستاو کالستراند متصدی موزیم نوبل در شهر استکهلم سویدن می‌گوید که در سال ۱۹۰۱ که نخستین جایزۀ نوبل داده شد، ارزش نقدی آن برابر با ۲۰ سال حقوق یک استاد پوهنتون بود.
اما به گفتۀ آقای کالستراند، درعصر کنونی آرزوی نخست برای گرفتن جایزۀ نوبل، قرار گرفتن نام برنده‌گان در کنار شخصیت‌هایی چون البرت انشتین، کاری کوری، مارتین لوتر کینگ و ارنست همینگوی است.
