پس از انتخاب حسن روحانی به صفت رئیس جمهور ایران دیدار وزرای خارجۀ ایران و عربستان سعودی نخستین تماس دیپلومات های ارشد دو کشور است که به گرمی روابط میان دو قدرت رقیب در حوزۀ خلیج فارس اشاره می کند.
حکومت به رهبری شیعیان در ایران و زعامت شاهی سنی های محافظه کار در سعودی از دیرباز برای نفوذ در منطقه با هم رقابت تلخی داشته اند که مجادلۀ سیاسی و نظامی آنان در سوریه، عراق، لبنان، بحرین و یمن نمونۀ برجستۀ آن است. اما کدام عوامل سبب شد که این دو رقیب منطقه یی به هم نزدیک شوند؟
مسعود سفیری، خبرنگار و تحلیلگر سیاسی شرق میانه تغییر مسیر ایران از یک سیاست سنتی اسلامی به سمت همگرایی منطقه یی و جهانی شدن را برخاسته از عوامل متعدد داخلی و خارجی می داند.
آقای سفیری می گوید که در جریان مذاکرات رودررو میان تهران و واشنگتن پس از حدود سه و نیم دهه، گروه افراطی داعش با اندیشۀ مذهبی در جهان نگرانی خلق کرد، که به باور وی رسیدگی به این مشکل، بدون همگرایی دو قدرت شیعه و سنی منطقه – ایران و عربستان – برای غرب دشوار و حتا ناممکن به نظر می رسد.
فشارهای فلج کننده غرب
اما شمار دیگر کارشناسان به این باور اند که مهمترین عامل برای نزدیکی ایران با جهان به ویژه رقبای منطقه یی آن، همانا فشار های فلج کنندۀ غرب به ویژه ایالات متحده بوده است.
احمد ضیا رفعت، استاد دانشگاه کابل می گوید که حکومت های اخیر در ایران به ویژه حکومت آقای روحانی به این نکته پی برده است که باید از میزان رویارویی کاسته شده و سازگاری بیشتری در پیش گرفته شود.
آقای رفعت می گوید که ایران می داند که در تقابل با غرب به ویژه ایالات متحده نمی تواند که سیاست های سنتی گذشته را با قوت تمام پیاده کند، چون به باور این تحلیلگر افغان ادامۀ این راه به انزوای بیشتر سیاسی و اقتصادی ایران تمام می شود.
محمد جواد ظریف، وزیر خارجۀ ایران
محمد جواد ظریف، وزیر خارجۀ ایران پس از دیدار با شهزاده سعود الفیصل همتای سعودی اش در نیویارک گفت که این تماس فصل جدید را در روابط ریاض و تهران گشود.
آقای ظریف افزود که این انکشاف کمک کنندۀ تامین صلح و ثبات در منطقه و جهان بوده و از منافع کشور های مسلمان در هر جای جهان پاسبانی می کند.
وزیر خارجۀ عربستان سعودی نیز با اشاره بر اهمیت دیدار با همتای ایرانی اش گفت که استفاده از چنین فرصت گرانبها و پرهیز از تکرار اشتباهات گذشته می تواند کشور ها را برای مهار کردن بحراناتی چون شورشگری گروه دولت اسلامی در منطقه قادر بسازد.
آقای رفعت تعامل مثبت ایران و عربستان سعودی را که به گفتۀ وی از نفوذ خاص در خاور میانه برخوردارند به سود صلح و ثبات در افغانستان می داند.
آقای رفعت اضافه می کند که ایران در این اواخر بیشتر کوشیده است که از طریق سیاست های فرهنگی در افغانستان اعمال نفوذ داشته باشد. از سویی هم به باور این تحلیلگر ظهور گروه دولت اسلامی و شورشگری آن به هر دو قدرت منطقه یی این نگرانی را ایجاد کرد که در نبود تلاش مشترک برای ثبات منطقه چنین گروه های افراطی دروازۀ آنان را نیز خواهد کوبید.
شمار زیاد کارشناسان ادامۀ تنش و جنگ را در کشور های چون افغانستان، عراق و سوریه ناشی از رقابت های کشور های منطقه می دانند که خود در بسا موارد مایۀ تقویت دهشت افگنی و ایجاد ناامنی شده است.
آقای سفیری استدلال می کند که ایران برخلاف نقش که در سوریه و عراق بازی کرده است و با توجه به حضور نیرو های خارجی در افغانستان، از طریق تمویل گروه های نظامی در افغانستان وارد عمل نخواهد شد؛ اما وی تاکید می کند که ایران از افغانستان به صفت یک حوزۀ نفوذ فرهنگی هیچگاهی دست بردار نخواهد شد.
تحلیلگران می گویند که هر گونه همسویی و همگرایی ایران با کشور های جهان و قدرت های منطقه یی چون عربستان سعودی می تواند ریشه های جریانات افراطی به ویژه آنهایی را که دارای منشأ مذهبی است، خشک کند و ثبات بیشتر را در منطقه تامین کند.