با وجودیکه طالبان دختران بالاتر از صنف ششم را از رفتن به مکتب منع کرده اند، شماری از دختران در شهر کابل به دور از چشم طالبان در خانه‌ها به طور مخفی به دروس‌شان ادامه می‌دهند.
دختران در یکی از مناطق فقیر نشین شهر کابل، هر صبح در یک خانه گردهم جمع می‌شوند و آموزش می‌بییند، چیزی که میلیونها دختر در سایر کشور‌های جهان آزادانه به آن دسترسی دارند.
در حالی که جامعه جهانی روز سه شنبه ۲۴ جنوری (چهارم دلو) از روز بین‌المللی آموزش گرامی‌داشت به عمل می‌آورد، افغانستان تنها کشور جهان است که دختران از رفتن به مکتب منع شده اند.
سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) ممنوعیت دختران از رفتن به مکتب را به مثابهٔ حمله بر کرامت انسانی خوانده و گفته است که ۲۴ جنوری ۲۰۲۳ روز بین‌المللی آموزش به نام زنان و دختران افغان اختصاص یافته است.
طالبان اندکی پس از آنکه در اگست ۲۰۲۱ بار دیگر بر افغانستان مسلط شدند، مکاتب متوسطه و لیسه را بر روی دختران مسدود کردند، اقدامی که میلیونها دختر را از ادامهٔ آموزش بالاتر از صنف ششم محروم کرد. با وجود انتقاد‌های شدید بین المللی و تقاضاها برای باز کردن مکاتب دختران، مکاتب در افغانستان هنوز هم به روی دختران مسدود باقی مانده است.
باوجودیکه اکثر مکاتب دولتی و خصوصی در افغانستان خالی است، مکاتب مخفی در این کشور رو به گسترش است.
شعاع نور
این مکتب مخفی در کابل بخشی از شبکهٔ هشت مکتب در پنج شهر است. این مکتب از سوی یک موسسهٔ افغانستان موسوم څرک حمایت می‌شود. این موسسه در وبسایت خود گفته است که در ساحاتی مشغول کار است که بیشتر از این تصمیم طالبان متاثر شده اند.
پرستو که به دلایل امنیتی خواست فقط به این نام در گزارش یاد شود، یکی از بنیانگذاران این موسسه است.
او به صدای امریکا گفت که اندکی پس از آنکه طالبان کنترول کشور را به دست گرفتند، معلمان از طریق تلیفون با وی تماس گرفتند و خواهان کمک ایجاد مکاتب مخفی شدند. پرستو که در دورهٔ ریاست جمهوری اشرف غنی تجربهٔ کاری در بخش معارف را دارد، دست به کار شد.
او می‌گوید: "ایجاد مکاتب، کار مشکل نیست، زیرا زنان و دختران خود به ما مراجعه می‌کنند و تقاضای کمک می‌کنند."
پرستو زیرزمینی‌ها، اتاق های نشیمن و اتاق‌های خواب را به صنوف درسی مکاتب برای معلمان و شاگردانی تبدیل کرد که مایل بودند همه چیز را به خاطر ادامه تحصیل به خطر بیندازند.
راحله، یکی از معلمان پیشین ریاضی که او نیز به دلایل امنیتی خواست فقط با نام مختصر در گزارش ذکر شود، یکی از رضاکاران در این مکتب مخفی کابل است.
او می‌گوید که پس از آنکه طالبان مکاتب دختران را مسدود کرد، به افسردگی عمیق دچار شد، اما سپس همسایه‌هایش از وی خواهان کمک در مضمون ریاضی شدند.
او می‌گوید: "درک کردم که شاگردان و من لازم و ملزوم همدیگر استیم. ما هر دو به یکدیگر امید می‌دهیم."
به زودی فضای خانهٔ راحله برای گنجایش شاگردان تنگ شد، زیرا شمار دانش‌آموزان دختر افزایش یافت. در این زمان، او با پرستو آشنا شد، کسی که به وی کمک کرد تا اتاق بزرگی را در خانه‌ای در کابل به کرایه بگیرد. در این اتاق، راحله و دو معلم دیگر روزانه برای مدت سه ساعت برای نزدیک به ۱۰۰ دختر ریاضی، انگلیسی و سایر مضامین را تدریس می کنند.
کامله که ۱۸ سال سن دارد، یکی از شاگردان راحله است. او به مضامین کیمیا و انگلیسی علاقمند است و آرزو دارد وکیل مدافع شود. اگر طالبان آموزش دختران را منع نمی‌کرد، او به زودی از مکتب فارغ می‌شد. اما او حالا مضامین صنف‌های گذشته‌اش را می‌خواند تا از گسست آموزش جلوگیری کند.
کامله می‌گوید: "من درس می‌خوانم تا آینده‌ام روشن و منظم باشد. و مانند مادرم بی‌سواد [نخواهم] بود."
در پهلوی دختران نوجوان، نزدیک به ۲۵۰ زن دیگر که در دور حاکمیت نخست طالبان-بین سال‌های ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۱- از رفتن به مکتب محروم شده بودند، نیز حالا در این مکاتب مخفی خواندن و نوشتن را می‌آموزند.
آموزش در این مکاتب مخفی رایگان است، زیرا اکثر خانواده‌ها توان پرداخت فیس را ندارند. اعضای موسسهٔ څرک و حامیان آن پول کرایه و سایر مصارف مانند کتابچه و قلم را پرداخت می‌کنند.
موقف طالبان
طالبان ادعا می‌کنند که مواد درسی و ماحول و محیط آموزشی با ارزش‌های فرهنگی کشور و قوانین اسلامی در مطابقت قرار ندارند. رژیم طالبان به طور مکرر خواست‌های جامعهٔ بین المللی مبنی بر از سرگیری مکاتب دختران را نادیده گرفته است.
علاوه بر آن، طالبان در دسمبر ۲۰۲۲ محدودیت بیشتر بر آموزش زنان و دختران وضع کردند و آنان را از رفتن به پوهنتون‌های دولتی و خصوصی نیز منع کردند.
ندا محمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان، با رد تقاضای جامعهٔ بین المللی مبنی بر لغو ممنوعیت تحصیل دختران و زنان، در یک گردهمآیی محلی خطاب به جامعهٔ بین المللی گفت که ''حتا اگر آنان بر ما تعزیرات وضع کنند، بالای ما بم اتم استعمال کنند و حتا بار دیگر به جنگ بیایند، قوانین اسلامی تطبیق خواهد شد."
هفده ماه از مسلط شدن طالبان بر افغانستان سپری می‌شود، اما تا حالا هیچ کشوری حکومت این گروه را به رسمیت نشناخته است، به خصوص به خاطر محدودیت‌هایی که از سوی طالبان بر زنان و دختران اعمال شده است.
سرپیچی و ناامیدی
فعالیت مکاتب مخفی خطرات جدی از جمله دستگیری و حتا مرگ را می‌تواند در پی داشته باشد. راحله می‌گوید که با وجود خطرات، معلمان و شاگردان در مکاتب مخفی حضور می‌یابند زیرا "بزرگترین ترس ما مرگ روحیه و احساسات ما بود."
صاحبان خانه‌هایی که مکاتب در آنها فعالیت می‌کنند، می‌دانند که چگونه از محافظین کنجکاو طالبان دور بزنند، محافظینی که اکثراََ از آنها در مورد فعالیت ملکیت‌شان سوال می‌کنند.
آنها به خاطر جلوگیری از جلب توجه، به دختران می‌گویند که دو نفره و بدون حمل کتاب به مکاتب مخفی رفت و آمد کنند-نه دسته جمعی.
کامله می‌گوید: "ما کتاب‌های خود را در خانه و کتابچه‌های خود را در صنف می‌گذاریم. اگر کار خانگی داشته باشیم، آنرا روی یک صفحهٔ کاغذ می‌نویسیم و در جیب خود می‌گذاریم."
مکاتب مخفی در افغانستان رو به گسترش است، اما واضح نیست که دختران مانند کامله چه زمانی سند فراغت لیسه را به دست خواهند آورد و تا چه زمانی آنان قادر خواهند بود به درس‌های شان ادامه بدهند.
پرستو که در موسسه څرک فعالیت می‌کند، می‌گوید: "زمانی در افغانستان دختران آرزو داشتند داکتر، دانشمند و یا انجنیر شوند، اما حالا گرفتن سند فراغت لیسه یک تقلا است. به رویاهایی نگاه کنید که ما آنرا در قلب‌ها و ذهن‌های خود از بین برده ایم."