معماری کُهن هراتی که روزگاری مهد رُنسانس شرق بود، اکنون در حال تغییر شکل به سبک های مدرن و غربی است.
باشنده گان ولایت هرات از مقام های حکومتی و فرهنگی افغانستان می خواهند تا با حفاظت بیشتر از بنا های تاریخی در شهر کهنه آن ولایت، مانع از بین رفتن معماری تیموری و سبک های سنتی شوند.
اعمار ساختمان ها به سبک معماری امروز، معماری قدیم هرات را تحت تهدید قرار داده و آن را به سمت نابودی می کشاند - معماری که هویت و سابقه تمدن ولایت هرات را در خود دارد و نابودی آن ضایعه بزرگی به تاریخ و فرهنگ هرات محسوب می شود.
همایون احمدی که یک باستان شناس است گفت که طرح توسعه شهر هرات به ویژه اعمار مارکیت ها و ساختمان های مدرن، تهدید جدی برای معماری باستانی هرات پنداشته می شود.
شهر کهنه هرات یا چهار سوق، نقطه عطف شاهکاری های معماری قدیم آن ولایت است.
در این منطقه صدها خانه، دالان و چهار تیمچه (بازار های سربسته) وجود دارد که قدامت تاریخی آنها حد اقل ۲۰۰ سال می باشد.
از این جمله میتوان به «خانه عطار باشی» در شهر کهنه هرات اشاره کرد.
سلیم احمدی، مسوول کنونی این خانه می گوید که در سال های اخیر قسمت های مختلف از این خانه که تخریب شده بود، مجدداً با کمک بنیاد فرهنگی آغا خان مرمت شده است.
آقای احمدی افزود: "آبادات تاریخی مانند انسان های بیمار به مراقبت نیاز دارند... اما هیچ کس به شکل باید و شاید از این آبادات مراقبت نمی کند. این آبادات متعلق به یک قوم، یک زبان و یک طایفه نبوده بلکه به همه افغان ها تعلق دارد."
باشندگان شهر کهنه هرات نیز مسوولین آن ولایت را متهم به بی تفاوتی در راستای حفظ و مراقبت از دستاورد های معماری کُهن هراتی میکنند.
عبدالقیوم، یکی از دوکان داران شهر کهنه هرات گفت که ریاست اطلاعات و فرهنگ و مردم برای حفظ و مراقبت آبادات تاریخی هرات باید با یکدیگر همکاری کنند.
اما مقام های فرهنگی ولایت هرات می گویند که در جریان سال های اخیر توانسته اند ده ها بنای تاریخی بشمول ۲۷ خانه قدیمی در شهر کهنه آن ولایت را با سبک معماری قدیم بازسازی کنند.
آنان می گویند که برای زنده نگه داشتن معماری تیموری در آن ولایت نیاز به بودجه بیشتری است.
جاوید ضرغام، آمرفرهنگ ریاست اطلاعات و فرهنگ هرات به صدای امریکا گفت که آن اداره تلاش می کند تا در ترمیم بنا های تاریخی از اصول و روش های معماری سنتی و قدیمی استفاده صورت گیرد.
آقای ضرغام افزود: "ما کوشش می کنیم در (مرمت) بنا های تاریخی از مصالح و مواد (ساختمانی) دوره های قبل استفاده کنیم."
یکی از دلایل عمده عدم شمولیت ولایت هرات در فهرست سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یا یونسکو، ساخت و ساز خانه های بلند منزل و مدرن در کنار آبده های تاریخی آن ولایت عنوان شده است.
ولایت هرات بیش از ۸۰۰ آبده و اثر تاریخی دارد که نقش و تاثیر گذاری معماری تیموری در آن ساحات باستانی و این آثار به وضوح دیده میشود.