آغاز ماه اکتوبر به مهفوم فصل جایزۀ نوبل است، زمانیکه کمیته های اهدای این جایزه در استکهلم پایتخت سویدن و اسلو پایتخت ناروی، برندگان بزرگترین جایزۀ جهانی را اعلام می کند.
مراسم اعلام برندگان و توزیع جوایز نوبل امسال سر از دوشنبه پنجم اکتوبر با اعلام ۱۰۶مین برندۀ جایزۀ نوبل در بخش طب و فزیولوژی آغاز می شود. سپس برندۀ جایزۀ نوبل در بخش فزیک روز سه شنبه، کیمیا چهارشنبه و شاید هم ادبیات روز پنج شنبه اعلام شود.
به همین ترتیب برندۀ جایزۀ صلح نوبل ۲۰۱۵ روز جمعه و برندۀ این جایزه در بخش اقتصاد به تاریخ ۱۲ اکتوبر اعلام خواهند شد.
هر برندۀ جایزۀ نوبل به تاریخ ۱۰ دسمبر ۲۰۱۵ حدود ۹۶۰ هزار دالر امریکایی، یک دیپلوم و یک مدال طلا را در یافت خواهد کرد، اما این پنج نکته را در مورد جوایز نوبل باید دانست.
کی جایزۀ نوبل را ایجاد کرد؟
جایزۀ نوبل در بخشهای طب، فزیک، کیمیا، ادبیات و صلح به خواست الفرد نوبل، یک صنعتکار ثروتمند سویدنی و مخترع دینامیت ایجاد شد. نخستین جایزۀ نوبل در سال ۱۹۰۱ درست پنج سال پس از مرگ نوبل تفویض شد.
جایزۀ نوبل اقتصاد که به نام رسمی جایزۀ بانک سویدن در علوم اقتصاد برای یادبود از الفرد نوبل شناخته می شود، نه به خواست نوبل بلکه در سال ۱۹۶۸ از سوی بانک مرکزی سویدن ایجاد شد.
با اینحال، این جایزه در کنار سایر جوایز نوبل تفویض شده و معیار انتخاب برندگان آن نیز شبیه سایر جوایز نوبل می باشد.
پنهان ماندن هویت برندگان تا لحظۀ اعلام
مقررات نوبل داوران را مکلف می سازد تا هویت همه نامزدان را تا ۵۰ سال مکتوم نگهدارند. پس پنج دهه لازم است تا دانسته شود که داوران در سال ۲۰۱۵ کیها را انتخاب کرده بودند و کیها در فهرست نهایی برندگان جوایز راه یافتند.
داوران تلاش خواهند کرد تا پیش از اعلام نام برندگان، کوچکترین اشاره در مورد آنان نکند، اما گاهگاهی سخنانی از میان آنان درز می کند طوریکه سال گذشته چند روز پیش از اعلام رسمی، سر و صدای برنده شدن پتریک مودیانو در بخش ادبیات بلند شد.
کمیتۀ جایزۀ صلح نوبل، در کتاب جدیدی، سکرتر پیشین آن نهاد را به تخطی از قانون سکوت متهم کرده و گفته است که وی در جریان ۲۵ سال کار در این نهاد، مباحثاتی داشته است که به افشاشدن هویت برندگان جوایز منتهی شده است.
کی برای جوایز نوبل نامزد می شوند؟
هزاران نفر در سرتاسر جهان واجد شرایط نامزد شدن برای جایزۀ نوبل است. این افراد شامل استادان دانشگاه، قانونگذاران، برندگان پیشین جایزۀ نوبل و خود اعضای کمیته های جوایز نوبل اند.
با اینهمه، فهرست نامزدان برای ۵۰ سال سری و پنهان می ماند، گاهی اوقات کسانیکه خود یا کس دیگری را نامزد کرده اند، پیشنهاد شان را علنی می سازند، به ویژه برای جایزۀ صلح نوبل.
از همینرو است که اکنون ما می دانیم که در میان ۲۷۳ نامزد امسال جوایز نوبل، انگلا مرکل صدر اعظم آلمان، پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک های جهان، ادوارد سنودن قراردادی پیشین ادارۀ امنیت ملی ایالات متحدۀ امریکا و رائف بدوی بلاگر محبوس سعودی شامل اند.
ارتباط ناروی با جایزۀ نوبل
جایزۀ صلح نوبل در ناروی به برندۀ آن اهدا می شود، حالانکه سایر جوایز در سویدن به برنده‌گان تفویض می شود. شخص الفرد نوبل خواسته بود که چنین شود، هرچند انگیزۀ دقیق این خواست وی تا هنوز روشن نیست.
زمانیکه الفرد نوبل خواستار توزیع آن جوایز شده بود، ناروی و سویدن وابسته به یک اتحاد بود تا اینکه در سال ۱۹۰۵ هر دو کشور از این اتحاد بیرون شدند.
گاهی هم روابط میان بنیاد نوبل در استکهلم که پول جوایز نوبل را مدیریت می کند با کمیتۀ مستقل توزیع جوایز صلح نوبل که در اسلو مستقر است، کشیده بوده است.
نامزدان جایزۀ نوبل چه کنند تا برنده شوند؟
در یک واژه، شکیبایی. دانشمندان اغلباً چندین دهه منتظر می مانند تا کارشان از سوی داوران بنیاد نوبل به رسمیت شناخته شود، داورانی که سالهای متمادی بررسی می کنند تا مطمین شوند که انکشاف ها در برابر آزمون زمان تاب آورده اند.
این خود اجابت خواست نوبل است که گفته بود جوایز باید به کسانی داده شود که خدمات آنان برای سالهای پس از دریافت جایزه نیز بزرگترین سود را نصیب بشر کند.
کمیتۀ جایزۀ صلح نوبل یگانه کمیتۀ این نهاد است که به گونۀ منظم به دستآوردهای سالیان پیشین پاداش می دهد. بنابه درخواست نوبل، این جایزه باید "به شخصی داده شود که بیشترین و بهترین خدمت را برای ایجاد اخوت و برادری میان ملتها، محو یا کاهش نبردهای مسلحانه و تامین و ترویج همایش صلح انجام داده باشد."