تلاش طالبان برای تامین ثبات در افغانستان با حملات اخیر مرگبار شاخۀ خراسان گروه دولت اسلامی در آن کشور با چالش روبرو شده است.
در تازه‌ترین مورد، یک مهاجم داعش روز جمعه، حملۀ انتحاری را بر یک مسجد شیعیان در کندز انجام داد که به گفتۀ طالبان در این حمله ۴۶ نفر کشته و کم از کم ۱۴۳ نفر زخمی شدند، هرچند برخی منابع شمار کشته شدگان این حمله را حدود ۱۰۰ نفر گزارش داده اند.
گروه داعش همچنان در جریان عملیات تخلیۀ نظامی از افغانستان در ماه اگست، حملۀ انتحاری را در میان ازدحام مردم در برابر دروازۀ میدان هوایی کابل انجام داد که که در آن کم و بیش ۱۷۰ شهروند افغانستان و ۱۳ نظامی امریکایی کشته شدند.
داعش-خراسان کیست؟
گروه دولت اسلامی یا داعش، متشکل از جنگجویان افراطی سنی، در اواخر سال ۲۰۱۴ پس از تصرف بخش‌هایی از سوریه و عراق "خلافت" خود خواندۀ خود را اعلام کرد.
هرچند ایتلاف جهانی به رهبری ایالات متحده، تمام ساحات تصرف شده توسط داعش را در عراق و سوریه پاکسازی کرد، اما تندروان وابسته به این گروه در ساحات دیگر جهان، به شمول جاییکه داعش آن را "ولایت خراسان" می‌خواند و بخش‌های از افغانستان، ایران، پاکستان و ترکمنستان را احتوا می‌کند، زیر پرچم سیاه آن گروه قد برافراشتند.
ژان-لیوک مری، پژوهشگر فرانسه‌ای، داعش-خراسان را "آمیزه‌ای از سازمان‌های جهادی پیشین، به شمول اویغورها، اوزبیک‌ها وطالبان ناراضی" می‌پندارد.
مهاجم انتحاری داعش که حملۀ روز جمعه بر مسجد شیعیان در کندز را انجام داد نیز یک جنگجوی اویغور بود.
اویغورها مسلمانان جدایی طلب در ولایت شین‌ژیانگ چین اند که همواره از سوی حکومت کمونیست چین سرکوب شده اند.
سازمان ملل متحد تخمین زده است که جنگجویان داعش در افغانستان بین ۵۰۰ تا چند هزار نفر اند که عمدتاً در ساحات شرقی و شمالی آن کشور فعالیت دارند. هرچند طالبان در روزهای گذشته از سرکوب عمال و انهدام سلول‌های داعش در شهر کابل نیز خبر داده اند.
شاخۀ خراسان داعش از سال ۲۰۲۰ به اینسو توسط "شهاب المهاجر" رهبری شده است. گفته می‌شود که المهاجر در گذشته از فرماندهان میان رتبۀ طالبان بود. مقام‌های غربی می‌گویند که المهاجر با القاعده کار کرده و روابط نزدیک با رهبران شبکۀ حقانی نیز دارد.
تهدید داعش چقدر بزرگ است؟
شاخۀ خراسان داعش در افغانستان که در اثر حملات نظامیان امریکایی و قوای مسلح حکومت پیشین افغانستان به پیمانۀ زیاد سرکوب و تضعیف شده بود، به نظر می‌رسد با آمدن المهاجر رمق تازه گرفته است.
عبدالسعید، کارشناس امور مبارزه با دهشت افگنی که فعالیت تندروان را در فضای آنلاین بررسی و پژوهش می‌کند، طالبان را هدف اصلی داعش می‌پندارد، اما به گفتۀ وی این گروه برای اشاعۀ ترس و دهشت، اماکن مذهبی، آموزشی و حتا شفاخانه‌ها را آماج حمله قرار می‌دهد.
طالبان و داعش، هر دو، گروه‌های تندرو سنی اند. طالبان پس از مسلط شدن بر افغانستان گفته اند که از اقلیت شیعۀ آن کشور حفاظت می‌کنند، اما داعش که همواره شیعیان را "مرتد" خوانده است، مانند عراق، به حملات بر ضد شیعیان در افغانستان ادامه داده است.
آغاز رقابت
اکثر جنگجویان کنونی شاخۀ خراسان داعش، زمانی در صفوف طالبان یا گروه‌های متحد آن جنگیده اند و یا هم از جنبش‌های شورشی الهام گرفته از القاعده منشا گرفته اند. اما اکنون استراتیژی داعش از سایر گروه‌های شورشی و تندرو مجزا است.
طالبان که به تاریخ ۱۵ اگست سال روان وارد شهر کابل شده و تقریباً بر تمام افغانستان مسلط شدند، هدف حاکمیت بر این کشور بر بنیاد تفسیر خود از شریعت اسلام را دارد، اما شاخۀ خراسان داعش هدف گسترده‌تر و هوای ایجاد "خلافت" جهانی را در سر می‌پروراند.
طالبان پس از مسلط شدن بر افغانستان، گروه داعش را "تکفیری" توصیف کرده اند، حالانکه شاخۀ خراسان داعش طالبان را گروه فروخته شده به امریکا خوانده است.
با آنکه تنش لفظی میان این دو گروه تند و هراس‌انگیز است، صفوف آنان برای یک دیگر رخنه پذیر بوده و جنگجویان شان می‌توانند با تحول دیدگاه و فرصت‌های پیش آمده برای فرماندهان شان، از یک گروه به گروه دیگر بپیوندند.
باربارا کلمن، پژوهشگر امور امنیت استخباراتی می‌گوید که داعش در گذشته توانسته بود کسانی را موفقانه جلب و جذب کند که صفوف طالبان را ترک کرده و یا هم طالبان را بسیار میانه‌رو می‌پنداشتند.
به باور خانم کلمن "اکنون که طالبان به ظاهر برخی اصلاحات معتدلانه را در نحوۀ حاکمیت شان" به کار می‌بندند، احتمال زیاد وجود دارد که این اقدام عامل عمدۀ انفصال برخی عناصر طالبان و پیوستن آنان به صفوف ناراضیان این گروه شده و حملاتی را بر ضد طالبان راه اندازی کنند.
آیا طالبان دست بالا دارند؟
مایکل کوگلمن، پژوهشگر در مرکز ودرو ویلس می‌گوید که طالبان در نزدیک به دو ماه گذشته که بر افغانستان مسلط شده اند، پیام عمدۀ شان به عامۀ افغانستان این بوده است که این گروه "ثبات را اعاده و جنگ را خاتمه بخشیده است."
اما به گفتۀ آقای کوگلمن "حملات تروریستی مانند حملۀ کندز، این روایت [طالبان] را به پیمانۀ زیاد زیر سوال می‌برد."
حکومت پیشین افغانستان با وصف دریافت میلیاردها دالر کمک امنیتی خارجی و حمایت قوای خارجی نه به شکست طالبان و نه هم امحای داعش موفق شد.
اما اکنون طالبان با مساعدت بسیار اندک و ناچیز خارجی و نداشتن امکانات پیشرفتۀ گردآوری اطلاعات استخباراتی و تجهیزات نظارتی که نظامیان امریکایی در ۲۰ گذشته در افغانستان در اختیار داشتند، باید به مصاف حریف خود برود.
با اینحال، طالبان شناخت خوب از دشمن و اراضی دارد، طوریکه هفتۀ گذشته این گروه، به دنبال انفجار در مسجد عیدگاه، از انهدام یک سلول داعش در کابل خبر داد.
طالبان همچنان حمایت احتمالی دو گروهی –القاعده و شبکۀ حقانی- را با خود دارد که هر دو از تکتیک‌های داعش، درک و آگاهی بسیار خوبی دارند.
آنگونه که در گزارش مرکز صوفان مستقر در ایالات متحده آمده است: "برای مقابله با شاخۀ خراسان داعش، طالبان از رهگذر نیرو و مهارت جنگی و حمایت تدارکاتی، به شبکۀ حقانی، القاعده و دیگر بازیگران خارجی اتکا خواهد کرد."