هنرمندان در آرزوی جایزۀ اسکار و ورزشکاران در اشتیاق مدال طلای المپیک اند، اما بزرگترین آرزوی دانشمندان، نویسند‌گان و قهرمانان صلح جهانی، به دست آوردن جایزۀ نوبل است.
داوران کمیته‌های جایزۀ نوبل پاییز هر سال برندگان جوایز نوبل طب، فزیک، کیمیا، اقتصاد، ادبیات و صلح را اعلان می‌کنند.
برندگان، جایزۀ نقدی حدود ۹۲۰ هزار دالر، یک دیپلوم و یک مدال طلا در یافت می‌کنند، اما چه دانستنی‌های دیگری در مورد جوایز نوبل وجود دارد؟
چه کسی جایزۀ نوبل را ایجاد کرد؟
جایزۀ نوبل در بخشهای طب، فزیک، کیمیا، ادبیات و صلح به خواست الفرد نوبل، یک صنعتکار ثروتمند سویدنی و مخترع دینامیت ایجاد شد. نخستین جایزۀ نوبل در سال ۱۹۰۱ درست پنج سال پس از مرگ نوبل تفویض شد.
جایزۀ نوبل اقتصاد که به نام رسمی "جایزۀ بانک سویدن در علوم اقتصاد" برای یادبود از الفرد نوبل شناخته می شود، نه به خواست نوبل بلکه در سال ۱۹۶۸ از سوی بانک مرکزی سویدن ایجاد شد.
با اینحال، این جایزه در کنار سایر جوایز نوبل تفویض شده و معیار انتخاب برندگان آن نیز شبیه سایر جوایز نوبل است.
داوران کی‌ها اند؟
الفرد نوبل در وصیت‌نامه اش که در سال ۱۸۹۵ نوشته، مشخص کرده است که کدام نهاد برنده‌گان جوایز نوبل را انتخاب کند.
در بخش جایزۀ طبی نوبل، او وظیفۀ انتخاب برنده‌گان را به انستیتیوت کارولینسکۀ استاکهولم داده است. اکادمی شاهی علوم سویدن برنده‌گان جوایز نوبل در بخش فزیک و کیمیا را برگزیده و اکادمی سویدن، برندۀ جایزۀ نوبل ادبیات را انتخاب می‌کند.
آقای نوبل در وصیت‌نامه اش، وظیفۀ انتخاب برندۀ جایزۀ صلح را که معتبرترین جایزۀ نوبل است به هیاتی محول کرده که از سوی پارلمان ناروی انتخاب می‌شود.
چه کسانی برندۀ نوبل می‌شوند؟
هزاران نفر در سرتاسر جهان واجد شرایط نامزد شدن برای جایزۀ نوبل اند. این افراد شامل استادان دانشگاه، قانونگذاران، برندگان پیشین جایزۀ نوبل و خود اعضای کمیته های جوایز نوبل اند.
بر اساس مقررات نوبل، داوران مکلف اند هویت همه نامزدان را تا ۵۰ سال مکتوم نگهدارند. اما گاهی اوقات کسانیکه خود یا کس دیگری را نامزد کرده اند، پیشنهاد شان را علنی می‌کنند؛ به ویژه برای جایزۀ نوبل صلح.
داوران تلاش می‌کنند پیش از اعلام نام برندگان، کوچکترین اشاره در مورد آنان نکند، اما گاهگاهی سخنانی از میان آنان به بیرون درز می‌کند.
چگونه می‌توان جایزۀ نوبل را به دست آورد؟
در یک واژه، شکیبایی. دانشمندان اغلباً چندین دهه منتظر می مانند تا کارشان از سوی داوران بنیاد نوبل به رسمیت شناخته شود؛ داورانی که سال‌های متمادی بررسی می‌کنند تا مطمین شوند که دستاوردهای دانشمندان از آزمون زمان پیروز بیرون شده است.
این خود اجابت خواست نوبل است که گفته بود جوایز باید به کسانی داده شود که خدمات آنان برای سال‌های پس از دریافت جایزه نیز بزرگترین سود را نصیب بشر کند.
کمیتۀ جایزۀ صلح نوبل یگانه کمیتۀ این نهاد است که به گونۀ منظم به دستآوردهای سالیان پیشین پاداش می دهد. بنابه درخواست نوبل، این جایزه "باید به شخصی داده شود که بیشترین و بهترین خدمات را برای ایجاد اخوت و برادری میان ملت‌ها، محو یا کاهش نبردهای مسلحانه و تامین و ترویج همایش صلح انجام داده باشد."
ارزش نقدی جایزه
یکجا با مدال و دیپلوم جایزۀ نوبل، برنده‌گان مبلغ هشت میلیون کرون سویدنی (امسال حدود ۹۲۰ هزار دالر امریکایی) دریافت می‌کنند.
در سال ۱۹۰۱ که نخستین جایزۀ نوبل داده شد، ارزش نقدی آن برابر با ۲۰ سال حقوق یک استاد پوهنتون بود.
اما عصر کنونی آرزوی نخست برای گرفتن جایزۀ نوبل، قرار گرفتن نام برندگان در کنار شخصیت‌هایی چون البرت انشتین، کاری کوری، مارتین لوتر کینگ و ارنست همینگوی است.