کشته شدن خلیل‌الرحمان حقانی؛ اختلاف درونی طالبان یا ناتوانی امنیتی

خلیل‌الرحمان حقانی، سرپرست وزارت مهاجرین و عودت کنندگان حکومت طالبان، روز چهارشنبه ۱۱ دسمبر (۲۱ قوس) در یک حملۀ انتحاری در محوطۀ این وزارت کشته شد.

هرچند حکومت طالبان گفته است که حقانی در "حملۀ ناجوان‌مردانۀ خوارج" کشته شده است، کارشناسان به این باور اند که این رویداد سبب گسترش اختلاف و گسست جدی در صفوف رهبری طالبان شده می‌تواند. طالبان از جنگجویان گروه دولت اسلامی (داعش) به نام خوارج یاد می‌کند.

شماری از منتقدان به اظهارات اخیر سراج‌الدین حقانی، سرپرست وزارت داخلۀ طالبان و برادرزادۀ خلیل‌الرحمان حقانی، اشاره دارند که سه روز پیش به گونۀ غیر مستقیم از رهبری طالبان انتقاد کرد.

حقانی روز یکشنبه در مراسم فراغت طالبان از یک مدرسۀ دینی در ساحۀ ارغنده کابل گفت: "چنین فکر نکنید که از این پس من حاکم استم، همه حرفم را بپذیرد و اگر نپذیرفت آسمان بالای شان فرو می‌آید، نه! تو در مقابل خداوند مسوول استی و از تو پرسان می‌شود."

سرپرست وزارت امور داخلۀ طالبان همچنین بدون اشارۀ مستقیم به رهبر طالبان گفت: "نمایندگی از دین نباید طوری باشد که فقط آن را به خود منحصر کنیم و بگوییم که دیگر هیچ کسی در آن حق ندارد."

میرزا محمد یارمند، معاون وزارت امور داخله در حکومت پیشین افغانستان، به صدای امریکا گفت که شبکۀ حقانی با رهبری طالبان در قندهار در بسیاری موارد اختلاف نظر داشته و کشته شدن خلیل‌الرحمان حقانی شکاف بزرگی را بین شبکۀ حقانی و جناح ملا هبت‌الله، رهبر طالبان، ایجاد می‌کند.

ملا هبت‌الله آخند زاده، در چند مناسبت اخیر در نوارهای صوتی منسوب به وی رهبران طالبان را به اتحاد و همبستگی فراخوانده و از پیامدهای نفاق و اختلاف هشدار داده است.

سنگر پیکار، مبصر سیاسی افغان در شبکۀ ایکس نوشته است که "ترور خلیل‌الرحمان حقانی نقطۀ عطف" در حاکمیت سه سالۀ طالبان است که به باور وی "تاثیر تکان‌دهنده بر امنیت، سیاست و آیندۀ افغانستان خواهد داشت."

اما برخی دیگر به این باور اند که زد و بندها و اختلاف درونی طالبان، کم از کم در حال حاضر، تا آن حد جدی و قوی نیست که منجر به بروز چنین رویدادها شود.

سمیع یوسفزی، خبرنگار آزاد در یک پیام در شبکۀ ایکس نگاشته است: "میان طالبان اختلاف نظر وجود دارد، اما این اختلاف‌ها سطحی بوده و در حال حاضر به حدی نرسیده است که رهبران طالبان بر خلاف هم‌دیگر دسیسۀ قتل بسازند."

با اینحال، به گفتۀ یوسفزی که از ارتباطات درونی طالبان آگاه است، خلیل‌الرحمان حقانی در سال ۲۰۲۱ و در زمان تشکیل حکومت موقت طالبان چانه زنی زیاد کرد و به گفتۀ وی "قندهاری‌ها را مجبور کرد که به اهمیت و قوت شبکۀ حقانی احترام بگذارند."

امنیت در افغانستان

حکومت طالبان در سه سال گذشته همواره از ایجاد امنیت به عنوان بزرگترین دستآورد خود یاد کرده اند، اما کشته شدن وزیر این گروه، آنهم در محوطۀ وزارت و در میان محافظان امنیتی مسلح پرسش‌هایی را ایجاد می‌کند.

خالد پشتون، عضو ولسی جرگۀ پیشین افغانستان، گفت: "کشته شدن خلیل‌الرحمان حقانی خبر خوبی برای طالبان نیست...این حمله برعکس ادعای طالبان است که مدعی اند امنیت را در افغانستان آورده اند. همچنین، این رویدادها می‌تواند سبب بی‌اعتمادی میان طالبان شود."

پشتون به صدای امریکا گفت که خلیل‌الرحمان حقانی و خانوادۀ وی در سال‌های گذشته ابتکار طراحی و تطبیق چنین حملات را در افغانستان در دست داشتند و اکنون خود "شکار" آن می‌شوند.

برخی دیگر از کارشناسان، چون احمد خان اندر، تحلیلگر مسایل امنیتی، انحصارگری قدرت را مایۀ بروز وضعیت پیش آمده می‌دانند.

احمد خان به صدای امریکا گفت: "هرچند در افغانستان جنگ پایان یافته است و زورمندان وجود ندارند، اما قدرت در این کشور در انحصار یک گروهی است که مردم را از حقوق شان محروم کرده اند."

از سوی دیگر طالبان که همواره ادعا می‌کنند که حضور داعش در افغانستان "بزرگنمایی" شده و به گفتۀ مقام‌های طالبان این گروه "حضور فزیکی" در افغانستان ندارد، مسوولیت کشته شدن حقانی را به دوش داعش می‌افگند.

پس از حاکم شدن طالبان بر افغانستان در اگست ۲۰۲۱ این عالی‌ترین مقام حکومت آن گروه است که در چنین رویداد امنیتی کشته می‌شود.

برنامۀ پاداش برای عدالت وزارت خارجۀ ایالات متحده، خلیل الرحمان حقانی را در فبروری ۲۰۱۱ به صفت تروریست جهانی شناسایی کرده و انعام تا پنج میلیون دالر را بر وی تعیین کرده بود.

در تهیه این مطلب احمد سیر ضیا و سمیع‌الله جلالزی نیز همکاری کرده اند.