ادعای پاکستان، رد آن از سوی افغانستان و امریکا

بعد از سیزده سال فشارهای دوامدار جامعه بین المللی به خصوص ایالات متحده، پاکستان بالاخره در پانزدهم ماه جون 2014، عملیات نظامی تحت عنوان "ضرب عضب" را بر ضد تندروان در وزیرستان شمالی آغاز کرد، عملیاتی که تا هنوز هم ادامه دارد.

این عملیات که در آن حدود سی هزار سرباز پاکستان سهم دارد، دقیقاً یک هفته پس از حملۀ تندروان بالای میدان هوایی جناح در کراچی صورت گرفت و هدف آن ظاهراً مبارزه بر ضد گروه های دهشت افگن به شمول تحریک طالبان پاکستان، جنبش اسلامی ازبکستان، تحریک اسلامی ترکستان شرقی، لشکر جهنگوی، القاعده، جُندالله و شبکۀ حقانی است.

شش ماه پس از عملیات ضرب عضب، در یک اقدام انتقام جویانه، تحریک طالبان پاکستان که به گفتۀ مقامات پاکستان از وزیرستان شمالی به سراسر آن کشور متواری شده بودند، بالای یک مکتب نظامی در شهر پشاور حمله کردند که در نتیجۀ آن 141 نفر که اکثر آنان اطفال مکتب بودند، کشته شد.

این حمله اسلام آباد را وا داشت تا "پلان عمل ملی" را اعلام و به تعقیب آن در جنوری 2015 آنرا عملی کند. ظاهراً هدف این اقدام پاکسازی تندروان در سراسر پاکستان اعلام شد.

نواز شریف، صدراعظم پاکستان، در آن زمان اعلام کرد که کشورش دیگر میان طالبان "خوب و بد" و سایر گروه های دهشت افگن تفکیک قائل نخواهد شد.

عملیات ضرب عضب نقطۀ عطف در مبارزه پاکستان و تغییر پالیسی اسلام آباد بر ضد تندوران مستقر در آن کشور تلقی می شود. حتی حکومت افغانستان به صورت محتاطانه از آن استقبال کردند.

در عین حال، رئیس جمهور اشرف غنی پس به قدرت رسیدن، تلاش های کم سابقۀ را روی دست گرفت تا روابط میان کابل و اسلام آباد بهبود یابد.

اما پس از چندین حملات مرگبار در ماه های سرطان و اسد در کابل و سایر ولایت أفغانستان، آقای غنی خود از پاکستان انتقاد کرد و مقامات أفغانستان اتهامات گذشته مبنی بر دست داشتن پاکستان در رویداد های خشونت أفغانستان، تکرار کردند.

این همه اتهامات تا چه اندازه دقیق است؟

مقامات عالی رتبۀ پاکستان از جمله سرتاج عزیز، مشاور امنیت ملی و روابط خارجی صدراعظم آن کشور، ادعا می کند که کشورش خود قربانی خشونت های مرگبار افراطیگرایی بوده است و روی همین دلیل، مبارزۀ پاکستان در برابر دهشت افگنان ادامه دارد.

سرتاج عزیز می گوید "زمانی که حکومت ما در جون ۲۰۱۳ روی کار آمد در جون ۲۰۱۴، عملیات ضرب عزب در وزیرستان شمالی آغاز شد و به تعقیب آن در جنوری ۲۰۱۵، پلان عمل ملی آغاز گردید تا کسانیکه از وزیرستان شمالی به سراسر شهر های عمدۀ کشور پراگنده شده اند، پاکسازی شوند."

آقای عزیز همچنین ادعا می کند که از آغاز حکومت نواز شریف، صدراعظم پاکستان، ۲۰ هزار تن از دهشت افگنان در آن کشور کشته و دستگیر شده اند.

عاصم سلیم بجوا، رئیس ارتباطات عامۀ اردوی پاکستان، نیز در صفحۀ تویتر خود نیز ادعا می کند که از ماه جون سال گذشته تا جون امسال، در نتیجۀ عملیات ضرب عزب بیش از 2700 دهشت افگن کشته شده، 9 هزار تن آنان در مناطق وزیرستان شمالی وخیبر دستگیر شده اند.

تائید چنین ادعا ها از سوی منابع مستقل دشوار است، زیرا نظامیان پاکستان به خبرنگاران اجازه نمی دهند تا آزادانه به مناطقی که پاکستان ادعای عملیات نظامی بر ضد تندوران را می کند، سفر کنند.

این جنرال پاکستانی همچنین گفته است که کشورش از روی حسن نیست، 29 تن از تندروان افغان را که در ساحۀ گل خان واقع در مناطق قبایلی پاکستان دستگیر شده بودند، به حکومت افغانستان تسلیم داده اند، ولی مقامات افغانستان تا حال در قسمت دستگیری افراد وابسته به تحریک طالبان پاکستان که در ولایات کنر و نورستان فعالیت دارند، هیچ کمکی نکرده است.

اما محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور افغانستان، با رد این ادعا در مصاحبۀ با تلویزیون 1 گفت که پاکستان صادر کنندۀ دهشت افگنی است - نه افغانستان.

آقای اتمر گفت "از خاک ما دهشت افگن به پاکستان نمی رود؛ از خاک آنان(پاکستان) به افغانستان میاید."

موثریت عملیات ضرب عزب

در پهلوی مقامات فعلی افغانستان، مقامات حکومت پیشین افغانستان مثل محمد عمر داودزی، وزیر داخلۀ حکومت حامد کرزی، روز دو شنبه در جریان اظهارات اش در مرکز تحقیقاتی کارنیگی مستقر در واشنگتن دی سی که عملیات ضرب عضب را تلاشی برای تامین منافع پاکستان تلقی کرد—نه مبارزۀ واقعی در برابر گروه های دهشت افگن.

آقای داوودزی گفت: "آنان علمیات ضرب عزب را راه اندازی کردند و تمام دهشت افگنان را به داخل افغانستان فرستادند و شبکه حقانی را هدف قرار ندادند."

آقای داوودزی ادعا می کند که هدف اصلی پاکستان از عملیات ضرب عضب، از بین بردن گروه های دهشت افگن نبوده، بلکه بیرون راندن تندروان از پاکستان به داخل افغانستان می باشد.او می گوید پاکستان با این اقدام تلاش می کند تا به جامعه بین المللی بگوید که دهشت افگنان در افغانستان است—نه در پاکستان.

افغانستان یگانه کشوری نیست که در مورد ادعای پاکستان در مبارزه بر ضد تندروان شک دارد، بلکه مقامات کشور های مختلف از جمله ایالات متحده نیز در مورد چنین ادعای پاکستان تردید دارند.

جان کمپبل، قوماندان قوای ناتو در افغانستان، نیز در جریان اظهارات اش در ماه اکتوبر امسال در کانگرس ایالات متحده گفت که شبکه حقانی در پاکستان هنوز هم فعالیت دارد.

جان کمپبل گفت "شبکه حقانی که در پاکستان مستقر است و از آنجا عملیات خود را سازماندهی می کند، هنوز هم به مثابۀ خطرناک ترین نوع شورشیان است. این شبکه بزرگترین خطر را متوجه قوای ائتلاف می سازد و برای القاعده هنوز هم تسهیلات فراهم می کند".

علاوه بر آن، بر اساس آخرین گزارش وزارت دفاع امریکا ، شورشیان افغان هنوز هم در پاکستان پناهگاه های امن دارند و اسلام آباد از طریق همین شورشیان، جنگ نیابتی در افغانستان را رهبری می کند تا در برابر نفوذ هند در افغانستان جنگ زده، موازنه ایجاد گردد.

در عین حال، عاصم سلیم بجوا، جنرال پاکستانی، نیز به گونۀ ضمنی تائید می کند که اردوی کشورش گروه های خاص را هدف قرار داده اند.

جنرال بجوا گفت "هر سازمان دهشت افگن باید به مثابۀ تهدید تلقی شود و محو گردد، ولی قسمی که شما می دانید، در اغلب موارد ما بر ضد سازمان های که فعالیت آنان ممنوع شده است، مبارزه می کنیم—مثل تحریک طالبان پاکستان."

مقامات پاکستانی می گویند که آنان بدون تفکیک تندروان هدف قرار می دهند، ادعای که به صورت کل مورد شک تحلیلگران نیز قرار دارد.

تحلیلگرانی چون لیزا کورتیس، از بنیاد پژوهشی هِریتیج مستقر در شهر واشنگتن دی سی، با مقامات افغان و امریکایی در قبال ادعای پاکستان هم سو است. او می گوید که پاکستان هنوز هم میان گروه های دهشت افگن تفکیک قایل است.

لیزا کورتیس گفت "آنان بر ضد تحریک طالبان پاکستان که تهدید به دولت پاکستان است، مبارزه می کنند، ولی برای آنعده از گروه های دهشت افگنی که منافع استراتیژیک پاکستان را در منطقه تامین می کنند، پناهگاه فراهم می کنند—مثل شبکۀ حقانی، لشکر طیبه و سایر گروه ها."

شکریه بارکزی، عضو ولسی جرگۀ افغانستان، با خانم کورتیس نیز هم نظر است.

بارکزی گفت "پاکستان در یک وقت نباید دو گونه دهشت افگنان را در قانون خود بگنجاند به گونۀ که یکی را دوست و دیگر را دشمن بداند. فعالیت های دهشت افگنی هم نمی تواند دو گونه باشد که یک عدۀ که فعالیت دهشت افگنی می کند، تحت حمایت پاکستان قرار بگیرد و عدۀ دیگر که عین فعالیت را انجام می دهد، مورد غضب قرار بگیرد".

مقامات سیاسی و نظامی پاکستان ادعا کرده اند که از آغاز عملیات ضرب عزب، 20 هزار تن از دهشت افگنان در آن کشور کشته و یا دستگیر شده اند.

اما احمد سعیدی، دیپلومات پیشین افغانستان در پاکستان، می گوید که همۀ افراد کشته شده در عملیات اردوی پاکستان دهشت افگنان نیستند.

آقای سعیدی گفت " حدود یک تا یک و نیم هزار ملک، ارباب و سران قبایل را کشته اند. دوم شخصیت های با نفوذ را کشتند. سوم آزادی خواهانی را کشتند که مسالۀ پشتونزم را مطرح می کردند و از پنجابی ها اطاعت نمی کردند و بالاخره یک تعداد دهشت افگنان که از آی اس ای اطاعت نمی کردند، کشته شدند".

مشاور امنیت ملی صدارعظم پاکستان تائید می کند که مبارزه بر ضد گرو ه های دهشت افگن در آن کشور تعلل صورت گرفته است و این مبارزه باید سال ها قبل در پاکستان آغاز می گردید، اما با آنهم ادعا می کند که عملیات نظامی آن کشور در برابر گروه های دهشت افگن به خصوص در وزیرستان شمالی، با دست آورد های قابل ملاحظه همراه بوده است.

آقای عزیز گفت "در نو ماه گذشته ما دست آورد های قاطع داشتیم به خصوص در وزیرستان شمالی که تمام دهشت افگنان فابریکه های مواد انفجاری ایجاد کرده بودند، محل برای پرورش انتحار کنندگان داشتند. حالا همه آنان تخریب شدند. ولی تعداد از آنان در سراسر کشور پراگنده شده اند".

جاوید کوهستانی، تحلیلگر مسایل سیاسی و نظامی افغانستان تائید می کند که پاکستان در گذشته و حال در برابر گروه های دهشت افگن و تندرو مثل شبکۀ القاعده و تحریک طالبان پاکستان مبارزه کرده و متقبل تلفات نیز شده است، ولی تندروان که منافع پاکستان را تامین میکنند، مورد حمایت استخبارات نظامی پاکستان قرار گرفته اند—مانند طالبان افغان و شبکۀ حقانی.

آقای کوهستانی گفت "هدف پاکستان مبارزه تنها با کسانی بوده است که به منافع پاکستان آسیب میرساندند. اما به آنعده از طالبان که در افغانستان، هند و منطقه کشمیر حملات دهشت افگنی را انجام می دهند، با آنان کار نداشته است."

مقامات سیاسی و نظامی امریکا بار ها به صورت مستقیم و غیر مستقیم پاکستان را متهم بر حمایت شبکۀ حقانی و سایر گروه های تندرو مستقر در آن کشور کرده اند، ولی مایک مولن، لوی درستیز پیشین قوای نظامی امریکا، به این ادعا ها صراحت داد.

آقای مولن گفت "شبکۀ حقانی به مثابۀ بازوی واقعی سازمان استخبارات پاکستان یا آی اس آی عملی می کند" .

اما حالا جنرال بجوا، رئیس ارتباطات اردوی پاکستان، در نوامبر 2014 به صدای امریکا گفت که با راه اندازی عملیات ضرب عضب ، بحث مقصر دانستن پاکستان مبنی بر عمل نکردن در برابر تندوران، خاتمه یافته است.

آقای بجوا گفت "پاکستان همیشه بخاطر عمل نکردن بر ضد پناهگاه های دهشت افگنان در وزیرستان شمالی مقصر دانسته می شد و استدلال این بود که دهشت افگنان از آنجا با عبور از سرحد حملات را در افغانستان راه اندازی می کنند. با آغاز عملیات در وزیرستان شمالی، این بحث بسته شده است" .

ولی آقای سعیدی با ابراز شک در مورد ادعای آقای این جنرال نظامی را مورد سوال برده ادعا می کند که گروه های دهشت افگن مثل شبکه حقانی هنوز هم مورد حمایت پاکستان قرار دارد.

آقای سعیدی گفت "تردید وجود ندارد که همین لحظه گروه حقانی در میرانشاه و وزیرستان شمالی حضور دارد. در منطقه تانک پشاور، دفتر حافظ گل بهادر است. دفاتر حکیم الله محسود و بیت الله محسود عملاً وجود دارد. بزرگان آنان در اسلام استند. ولی سرمایه گذاری که آی اس آی می کند اول بالای شبکۀ حقانی است، لشکر طیبه که حالا به جمعیت الدعوت یاد می شود، تا اندازۀ جهش محمد را تقویت می کند و طالبان افغانستان را نیز حمایت می کند."

فهرست گروه های تندرو در پاکستان

ده ها گروه تندرو و دهشت افگن در پاکستان فعالیت دارد، اما تعداد اندکی از این گروه شامل لیست سیاه ایالات متحده و شورای امنیت ملل متحد می گردد که شامل شبکۀ القاعده، تحریک طالبان پاکستان، شبکۀ حقانی، جهش محمد، لشکر طیبه، جماعت اسلامی، لشکر جهنگوی، سپاه محمد، جُندالله، لوای عبدالله اعزام می شود.

اما به نظر مقامات امریکایی و آگاهان، طالبان افغان و شبکۀ حقانی، بیشترین حمایت آی اس آی را با خود دارند.

جنرال جان کمپبل، می گوید تندروان از کشور های مختلف در افغانستان مصروف فعالیت تخریبی اند، ولی افزود که شماری دقیق تندوران خارجی که در آن کشور فعالیت دارند، معلوم نیست.

جنرال کمپبل گفت "آنچه را در رسانه های آزاد مشاهده کرده ام، تعداد گروه داعش در افغانستان بین یک تا سه هزار نفر است و در طول سال های متمادی بین 20 تا 80 هزار جنگجویان طالب در افغانستان فعال بوده اند. ولی دشوار است تا میان طالبان جنگی و کسانی که با آنان همسویی دارند، تفکیک قائل شد."

مقامات امنیتی افغان مثل محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور افغانستان در مصاحبۀ با تلویزیون 1 در کابل گفت که اکثر تندروان داعش در ولایت ننگرهار را نیز پاکستانی ها تشکیل می دهند.

آقای اتمر گفت: "هشتاد در صد گروه دهشت افگن داعش در ولایت ننگرهار، پاکستانی استند. این سوالی است که پاسخ آنرا باید پیدا کرد."

اما جِسن کمپبل، پژوهشگر در مرکز تحقیقاتی رند کارپوریشن مستقر در واشنگتن دی سی، به این باور است که پاکستان در مقایسه با سایر گروه های تندرو، طالبان را ترجیع می دهد، زیرا به باور او اسلام آباد با این گروه سابقۀ طولانی دارد.

آقای کمپبل گفت " اگر قرار باشد که یک گروه شورشی مخالف در افغانستان وجود داشته باشد، پاکستان طالبان را ترجیع میدهد—حتی حالا که ملا عمر نیست، برای آنان تا اندازۀ کمک می کند؛ برای آنان پناهگاه فراهم می کند و از نفوذ قابل ملاحظه بالای آنان برخوردار است."

ولی نواز شریف، صدراعظم پاکستان، در جریان سفر اخیرش به واشنگتن دی سی گفت که حکومت او برای طالبان به شمول شبکه حقانی اجازه نخواهد داد تا از قلمرو آن کشور استفاده کند.

اما مثل سایرین مقامات پیشین حکومت مثل محمد عمر داودزی، وزیر داخلۀ حکومت حامد کرزی، می گوید که پناهگاه های تندروان و دهشت افگنان هنوز هم پاکستان فعال است.

”ریشۀ مشکلات در پاکستان است. پناهگاه های امن دهشت افگنان در پاکستان است. رهبری طالبان، شورای کویته، شورای پشاور، شورای میرانشان شورا همه در پاکستان مستقر است."

مثل شبکۀ حقانی، طالبان نیز مسولیت حملات بمی و انتحاری را در افغانستان بر عهده می گیرد، ولی فقط شبکۀ حقانی در لیست سیاه امریکا دخیل است—طالبان از این امریکا مستثنی است.

اما وحید مژده، تحلیلگر سیاسی افغان، می گوید که طالبان و شبکۀ حقانی دو رخ یک سکه استند. آقای مژده گفت "هیچ کس نمی تواند ثابت کند که گروه حقانی جدا از طالبان است. تا امروز چنین کار صورت نگرفته است، چنانچه بعد مرگ ملا محمد عمر دیدیم که سراج الدین حقانی به حیث معاون رهبر جدید طالبان مطرح می شود."

ساحۀ فعالیت تندروان در پاکستان

مقامات و کارشناسان به صورت کل ادعا می کنند که گروه های تندرو و دهشت افگن در نقاط مختلف پاکستان فعالیت دارند. ولی تمرکز بیشتر این گروه ها در پشاور، کویته، منطقۀ چمن، کراچی، وزیرستان شمالی، کُرم اجنسی، منطقۀ پشتون خواه و حتی در بخش های از وزیرستان جنوب هنوز هم گروه های افراطی فعالیت دارند.

این تندروان بیشتر از مرز های جنوب غرب، جنوب غرب ولایت نیمزوز، ولایت جنوبی چون هلمند، جنوب غرب، جنوب شرق، شرق و شمال شرق وارد افغانستان می شوند.

بیشترین فعالیت تندروان در ولایات جنوب هلمند، قندهار، زابل، ارزگان،غزنی، میدان وردک، ولایات جنوب شرق لوگر، پکتیا، پکتیکا، خوست، ولایت شرقی کنر، نورستان، ننگرهار، ولایت شمالی چون تخار، کندز، بغلان، فاریاب، سرپل و ولایت شمال شرقی بدخشان فعالیت دارند.

چرا کابل نمیتواند مانع ورود تندروان شود؟

به باور تحلیلگران چندین دلیل در این مورد وجود دارد. اول، تندروان به حمایت استخبارات و نظامیان پاکستان وارد افغانستان می شوند.

دوم، سرحد طولانی میان دو کشور است که طول آن به بیش از ۲۴۰۰ کیلو متر می رسد و افغانستان فاقد قوای سرحدی قوی است تا جلو ورود آنان را بگیرد.

سوم، تندروان با استفاده از روابط تاریخی و فرهنگی اقوام دو طرف خط دیورند، سؤ استفاده کرده وارد افغانستان می شوند. چهارم، عدم همآهنگی میان ادارات امنیتی و استخباراتی افغانستان.

بالاخره، موجودیت فساد اداری در نهادی های امنیتی از جمله عوامل عمدۀ است که تندروان را قادر می سازد تا داخل افغانستان شوند.

مذاکرات صلح و میانجیگری پاکستان

مقامات پاکستانی به شمول سرتاج عزیز می گویند که پاکستان خود قربانی خشونت های مرگبار بوده و اگر کابل بخواهد، اسلام آباد در از سر گیری مذاکرات صلح میان طالبان و نمایندگان حکومت افغانستان وساطت خواهد کرد.

ولی مقامات افغانستان به شمول رئیس اجرائیه آن کشور، در پاسخ گفتند که آنان فقط خواهان متوقف کردن حمایت پاکستان از طالبان و گروه های دهشت افگن مثل شبکۀ حقانی اند—نه بیشتر از آن.

پس از ایجاد حکومت جدید در کابل، محمد اشرف غنی، رئیس جمهور افغانستان، به صورت واضح اعلام کرد که کابل و اسلام آباد در "یک جنگ اعلام ناشده" در برابر همدیگر قرار داشته است و این وضیعت باید پایان یابد.

محمد حنیف اتمر، مشاور امنیت ملی افغانستان، در آخرین مصاحبه اش با تلویزیون یک گفت که کشورش می خواهد با پاکستان صلح کند، اما صلح با شرایط خاص.

محمد حنیف اتمر گفت "در چهارده سال گذشته، پاکستان و رهبری آن کشور ادعا می کرد که این رهبر و دولت افغانستان است که با ما صلح نمی خواهد. این ها استند که در مورد صلح با ما صادق نیستند. ما به مردم پاکستان و جهان نشان دادیم که افغانستان واقعاً می خواهد با پاکستان صلح کند، مشروط بر اینکه پاکستان اجازه ندهد که از خاک آن کشور دهشت افگنان بر ضد مردم ما جنگ را ادامه بدهد."

آقای عزیز می گوید که پاکستان طالبان را کنترول نمی کند، ولی بالای آنان از نفوذ برخوردار است، زیرا خانواده های طالبان در پاکستان به سر میبرند و هرگاه آنان مذاکرات صلح را رد کنند، پاکستان طالبان از پاکستان اخراج خواهد کرد.

لیزا کورتس با اظهارات آقای عزیز تا اندازۀ موافق است، ولی می گوید که پاکستان از نفوذ که بالای طالبان داشته است، در روند صلح افغانستان استفاده نکرده است.

خانم کورتس گفت " آنان از نفوذ قابل ملاحظۀ بر طالبان برخوردار اند که از آن استفاده نمی کنند. بیبینید، آنان می توانستند رهبران طالبان را دستگیر کنند، مانع سفر و ملاقات های آنان می شدند."

جنرال کمپبل همچنین گفت که او در سطوح مختلف از قصر سفید گرفته تا وزارت دفاع امریکا تلاش کرده تا مقامات ایالات متحده بالای پاکستان فشار وارد کند تا برای شبکۀ حقانی پناهگاه امن فراهم نکند. او تاکید می کند که فشار بالای پاکستان در این عرصه تا زمانی ادامه یابد که پاکستان دست از حمایت آن گروه بکشد.

راه بیرون رفت

کارشناسان سیاسی و نظامی به صورت کل در مورد مذاکرات صلح با طالبان و طرز دید و عملکرد پاکستان در قبال افغانستان وحدت نظر دارند. آنان می گویند که با در نظر داشت موقف گیری های قبلی طالبان در مورد مذاکرات صلح، تضاد میان گفتار و کردار پاکستان در قبال روند صلح افغانستان، کابل نباید متکی به مذاکرات صلح باشد.

بر عکس آنان پیشنهاد می کنند که جامعه بین المللی قوای افغانستان را تقویت بیشتر کنند تاآنان قادر شوند که به زبان خود شورشیان که به گفتۀ آنان زبان جنگ است، پاسخ محکم بدهند.

به گفتۀ آنان چنین کار، شورشیان به شمول طالبان را وا خواهد داشت تا تن به مذاکرات صلح بزنند.

در عین زمان، قوای ناتو به خصوص ایالات متحده برای پاکستان تفهیم کند که افغانستان را تا زمانی ترک نخواهند کرد که امنیت در آن کشور تامین گردد. آنان استدلال می کنند که این گونه پالیسی موجب خواهد شد که مقامات پاکستان به خصوص نظامیان آن کشور پالیسی شان را در قبال افغانستان، تغییر دهند.

ولی چنین کار به دلیل موقفگیری های ظاهرا قاطع ایالات متحده و طالبان دشوار به نظر می رسد. اخیرا مقامات امریکایی اعلام کردند که آنان تا زمانی در افغانستان باقی خواهند ماند که صلح در آن کشور تامین شود، ولی طالبان گفته اند که صلح تا زمانیکه قوای خارجی در افغانستان باشد، تامین نخواهد شد و آنان به جنگ شان ادامه خواهند داد.