پس از فروپاشی رژیم طالبان میلیونها مهاجر افغان به کشورشان برگشته اند، با آنهم میلیونها افغان دیگر هنوز هم زندگی تحت شرایط دشوار در کشور های همسایه را نسبت به برگشت به افغانستان ترجیح می دهند.
جنگ و خشونت، فقر و بیکاری و شمار دیگر مشکلات موجود اجتماعی در افغانستان، سبب شده است که میلیونها افغان به کشور شان برنگردند و افغانستان برای چندین دهۀ پیهم بزرگترین جمعیت مهاجر را در جهان داشته باشد.
حکومت افغانستان در ۱۳ سال گذشته به کمک کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان یا UNHCR برای برگشت داوطلبانۀ مهاجران افغان از خارج، تلاش هایی را رویدست گرفته است.
کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان می گوید که از آغاز سال روان میلادی تا کنون کم و بیش ۴۰ هزار مهاجر افغان از پاکستان و ایران به افغانستان برگشته اند.
بر اساس آمار ارایه شده از سوی سازمان ملل متحد از سال ۲۰۰۲ میلادی تا کنون حدود ۵.۸ میلیون مهاجر افغان –حدود ۲۰ درصد جمعیت افغانستان- از ایران و پاکستان داوطلبانه به کشور شان برگشته اند. به دلیل نا امنی و مشکلات اقتصادی – اجتماعی برگشت مهاجران در پنج سال گذشته کم شده است.
مهاجران بی میل به برگشت
کمیشنری عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان می گوید که هم اکنون ۲.۵ میلیون مهاجر ثبت و راجستر شدۀ افغان در ایران و پاکستان به سر می برند.
نادر فرهاد سخنگوی UNHCR به صدای امریکا گفت که ۱.۶ میلیون مهاجر افغان در پاکستان و ۹۵۰ هزار مهاجر دیگر در ایران ثبت و راجستر شده اند. او می افزاید که حدود ۱.۴ میلیون مهاجر افغان در پاکستان و کم و بیش ۵۰۰ هزار مهاجر دیگر در ایران بدون اسناد قانونی زندگی می کنند.
در بیش از یک دهۀ گذشته ۵.۸ میلیون مهاجر افغان به کشورشان برگشت کرده اند.
آقای فرهاد افزود که تا سال ۲۰۱۳ میلادی حدود ۳۷۵۰۰ مهاجر افغان در اروپا و برخی کشور های دیگر تقاضای پناهندگی کرده بودند. او افزود که تازه ترین ارقام مهاجران افغان در سایر کشور های جهان – غیر از ایران و پاکستان – به زودی از سوی UNHCR نشر خواهد شد.
کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان ضمن تقاضا برای ادامۀ مساعدت ها گفته است که نیازمندی به کمک های بشردوستانه در افغانستان در سال ۲۰۱۵ کاسته نخواهد شد.
اکثر مهاجران عودت کننده به افغانستان به شهرکها و شهرها مسکن گزین شده اند و به گفتۀ مقام های UNHCR فقر و بیکاری فزاینده در مراکز شهری مانع ادغام آنان به جامعه شده و اکثر آنان به کمکهای ابتدایی نیازمند اند.
بیجاشدگان داخلی
در کنار مهاجران عودت کننده به افغانستان، افزایش بیجاشدگان داخلی در آن کشور بار سنگینی را بر دوش دولت تحمیل کرده است. ظرفیت محدود حکومت افغانستان برای فراهم آوری خدمات اساسی نیز آزمون بزرگ دیگر است.
گسترش نا امنی از جنوب به مناطق شمالی و مرکزی افغانستان سبب بیجا شدن شمار بیشتر افغانها در داخل کشور شان شده است. بیش از نصف بیجاشدگان داخلی در ساحات شهری پناه برده اند.
مرکز نظارت بیجاشدگان داخلی گزارش داده است که تا اواسط می ۲۰۱۵ کم و بیش ۹۶۵ هزار نفر به دلیل جنگ و خشونت در داخل افغانستان بیجا شده اند.
تنها عملیات نیرو های افغان در ولایت هلمند در اواخر ماه مارچ نزدیک به ۱۴ هزار نفر و درگیری های ماه اپریل در ولایت کندز حدود ۱۰۰ هزار نفر دیگر را بیجا کرد.
از سوی دیگر تهاجم ارتش پاکستان بر مواضع تندروان در وزیرستان شمالی سبب شد که ۱۳ هزار خانواده (حدود ۱۰۰ هزار نفر) از آن ساحه به ولایت های خوست و پکتیکا در افغانستان مهاجر شوند.
کمیشنری عالی ملل متحد در امور پناهندگان می گوید که با وصف برقراری نسبی امنیت در ساحات زیر عملیات در وزیرستان، هنوز هم شمار زیاد بیجاشدگان آن ساحه در خوست، پکتیا و پکتیکا مسکن گزین اند.
تا هنوز در افغانستان قانون ملی پناهندگی و مهاجرت وجود ندارد و پیشنویس چنین قانونی که به کمک UNHCR ترتیب شده در اجندای تقنینی سال ۲۰۱۵ شامل شده است.