یک بازار و ساحهٔ آزاد تجارتی موسوم به ایریتوم در شهر مرز ترمز اوزبیکستان، فرصت روابط نزدیک‌تر تجارتی را برای افغانستان با جهان خارج مهیا کرده است.
اوزبیکستان تاجران افغان را ترغیب کرده است تا ازاین مرکز تجارتی بین‌المللی که هدف آن ترغیب تجارت منطقه و ایجاد فرصت های تجارتی است، بازدید کنند.
اجمل نادر ثاقبی، باشنده ولایت لغمان، میگوید که این بازار مایهٔ نشاط بوده و به گفتهٔ وی در "ایجاد یک بازار مشترک" از دیر زمان فکر می‌شد که این بازار، با وجود تمام آزمون ها، آغاز آن است.
این بازار در کنار ساحل دریای آمو، که مرز میان اوزبیکستان و افغانستان است و اکثر بخش های آسیای مرکزی را آبیاری می‌کند، واقع شده است.
این ساحهٔ تجارتی با هزینهٔ ۷۰ میلیون دالر در مساحت موازی ۳۶ هکتار ایجاد شده و توسط نیروهای ویژه و پولیس محافظت می‌شود. این بازار، دارای یک ادارهٔ گمرک و یک انبار است که ظرفیت ۱۰ هزار لاری و ۹۰۰ هزار تن کالا را در یک سال دارد.
این محل، هوتل هیلتون گاردن ان، یک شفاخانه مدرن، یک دانشگاه، رستوران های ازبیکی و ترکی و محل تجارتی به وسعت ۵۰ هزار متر را در خود جا داده است که سیستم ارایه خدمات بانکی و حقوقی را نیز دارا است. این محل، از مرکز باربری ترمز که یک مرکز ترانزیت بین‌المللی است، مجزا می‌باشد.
مسوولان این مرکز تجارتی به صدای امریکا گفتند که زمانیکه این محل، کاملاً به فعالیت آغاز کند، انتظار می‌رود که سالانه، ارزش تجارت در این محل معادل ۱.۲ میلیارد دالر باشد و ۱.۵ میلیون نفر از آن بازدید کند.
بختیار رحیم اوف، مسوول این مرکز با تایید آزمون‌های موجود گفت: "ما خیال پردازی نمی‌کنیم، ما معتقدیم که این واقع بینانه است زیرا ما کشور همسایه و کشورهای اطراف خود را مطالعه کردیم، تجارت ها را بررسی کردیم و نظریه خود را با رهبران افغانستان مورد بحث قرار دادیم. ما می دانیم که آنها مشتاق همکاری با ما هستند".
عبدالغفور ایرگاشووف، میگوید که او علاقمند صادر کردن تولیدات خود به افغانستان است
هر خارجی می‌تواند بدون ویزا برای دو هفته در این ساحه به سر ببرد و بازدید کنندگان می‌توانند با هر نوع شاخص پولی بدون پرداخت تعرفهٔ گمرگی داد و ستد کنند.
شوکت میرضیایف، رییس جمهور اوزبیکستان، دستور داده است تا ۴۰ فیصد این ساح به تاجران افغان واگذار شود و ۳۰ درصد مشاغل ازجمع ۵۰۰۰ شغل نیز به افغان‌ها اختصاص داده شود.
حکیم یار، یک تاجر افغان از ولایت بلخ میگوید که قصد دارد چند دفتر را برای صادرات و واردات و برای یک شرکت زراعتی که او در شهر مزارشریف افغانستان اداره می‌کند، بگشاید. او از امکانات موجود در این ساحه راضی است.
شیرگل خان، از ولایت ننگرهار، پیش بینی می‌کند که با بازگشت او به ننگرهار با تجارب مثبت، افغان های تجارت پیشه بیشتری مثل او به این محل خواهند آمد. او میگوید که مردم علاقهٔ شدید به استفاده از این نوع فرصت‌ها دارند و هیچ فرصتی را برای رشد از دست نخواهند داد.
شیرگل خان در مورد اوضاع اقتصادی افغانستان گفت: "ما ظرفیت خود را از دست نداده ایم، ما می‌توانیم کار کنیم، اعمار کنیم، تجارت کنیم، درآمد داشته باشیم، گسترش یابیم و سرمایه گذاری کنیم."
هیچ کدام از بازدید کنندگان افغان، به صدای امریکا از طالبان شکایت نکردند. در عوض، آنها از همکاری کابل با حکومت اوزبیکستان و حمایت آن از کوشش های مانند این مرکز تجارتی تازه، تمجید به عمل آوردند.
اما، آنها به کمبود برق، بیکاری، کاهش تولیدات، عدم موجودیت فرصت ها در سراسر افغانستان به خصوص برای جوانان، اشاره کردند.
دانشگاه آسیای مرکزی واقع در تاشکند، یک شعبه خود را در این ساحه می‌گشاید که وعده تحصیلات عالی مجانی و محل اقامت را برای دو صد افغان، افزون بر آموزش تجارت برای دیگران، به همراه خواهد داشت.
میر حمید میرپولادوف، رییس اجرایی این ساحه گفت: "ما به زودی یک دفتر صدور ویزا را در این محل خواهیم داشت و خارجی هایی که می‌خواهند کار کنند، تحصیل کنند و یا خدمات را دریافت دارند و می‌خواهند برای مدت طویل تری در اینجا بمانند، می‌توانند برای دریافت ویزا درخواست بدهند."
میرپولادوف گفت: "دهلیز ویژه که با عبور پل از فراز دریای آمو در سرحد اعمار شده است، فقط برای این ساحه است. دستیابی به این منطقه محدود است. آنهایی که علاقمند تجارت در خارج از منطقه آزاد ایریتوم هستند، به مجوز بیشتر نیاز دارند."
ایریتوم، در مسیر اصلی حمل و نقل واقع شده است که پاکستان، افغانستان، اوزبیکستان، قزاقستان و روسیه را به هم متصل می‌کند. این یک عامل کلیدی برای اوزبیکستان محاط به خشکه است که مشتاق دسترسی به بنادر در اقیانوس هند است. این ساحه همچنین خدمات روزانهٔ بس را که میان ایریتوم و مزارشریف به طول حدود ۶۰ کیلومتر، آغاز می‌کند.
شفاخانه خصوصی بنا شده در این ساحه، یک شاخه از شفاخانه اکفا میدلاین در شهر تاشکند است.
میرپولادوف گفت: "هزینه ها در اینجا کمتر از پایتخت است. افغان‌ها سال‌هاست که برای تداوی به این کشور آمده اند، بنابراین ارایه خدمات صحی در اینجا در مرز همه چیز را برای آنها ساده می‌سازد".
شفاخانه اکفا میدلین، با داشتن ۳۱۵ کارمند و امکانات پیشرفته برای عملیات و تداوی، خدمات خود را به گونه‌ای تنظیم کرده است که عمدتا به افغان ها این خدمات فراهم می‌شود و قرار است در این شفاخانه، واحدهای جداگانه‌ای برای مردان و زنان ایجاد شود، کاری که این شفاخانه در تاشکند انجام نداده است.
میرپولادوف، این نظریه را رد کرد که گویا ساحهٔ تجارتی ایریتوم، تحت قوانین طالبان اداره می‌شود. او گفت: "این کار را برای احترام به فرهنگ همسایه خود انجام می‌دهیم و فروش الکول در این ساحه ممنوع است. میرپولادوف گفت: "ما با آنها (طالبان) در مورد تجارت صحبت می‌کنیم، اما تصمیم خود را می گیریم".
سرمایه دار اوزبیکستانی در عقب این پروژه
جهانگیر آرتیک خوجایوف، یک سرمایه دار اوزبیکستانی و شاروال پیشین تاشکند، طراح اصلی ساحهٔ آزاد تجارتی ایریتوم است. میرپولادوف تایید کرد که این منطقه زیر نظر گروه آکفا، یکی از بزرگترین شرکت‌های صنعتی اوزبیکستان که توسط خوجایووف تاسیس و اداره می‌شود، فعالیت می‌کند.
میرپولادوف گفت که رییس جمهور اوزبیکستان، به خوجایووف در طرح و اعمار این مرکز تجارتی اعتماد کرده است.
گروه آکفا، منابع مالی این منطقه را تامین کرده و تاکنون غرب هیچ‌گونه شمولیتی در آن ندارد، اما کشور های آسیای جنوبی، روسیه، چین و کشورهای عربی، به سرمایه‌گذاری در این ساحه علاقمندی نشان داده اند.
صدای امریکا از جاناتان هینیک، سفیر ایالات متحده در اوزبیکستان، خواهان ابراز نظر در مورد ساحهٔ آزاد تجارتی ایریتوم شد. هینیک، در این‌مورد بر موضع کلی امریکا در قبال افغانستان و طالبان تاکید کرد.
او گفت: "به طور کل، ما از هر چیزی که به مردم عادی افغانستان و به ثبات در امتداد سرحدات کمک کند، حمایت می کنیم. ما اذعان می‌کنیم که اوزبیکستان نگرانی های اقتصادی مشروعی دارد که باید به آنها رسیدگی شود".
سفیر امریکا در اوزبیکستان گفت: "این باید جدا از مسله تمایل طالبان برای به رسمیت شناخته شدن بین المللی و دسترسی به منابع مالی باشد. به این موضوعات [مشروعیت طالبان] باید به طور جمعی توسط جامعه بین‌المللی از طریق روند دوحه، که تحت آن حدود ۳۰ کشور در مورد چگونگی پیشبرد تعامل بین‌المللی روی افغانستان بحث می‌کنند، پرداخته شود."
هینیک گفت: "ما دیالوگ بسیار قوی با اوزبیکستان در مورد افغانستان داریم. اوزبیکستان، یک شرکت کننده فعال در روند دوحه است و منافع ما از نزدیک با یکدیگر هماهنگ است...ایالات متحده، تا به امروز، بزرگترین اعانه دهنده امداد بشری به افغانستان، است و ما مقدار بزرگی امداد را فراهم می آوریم، چرا که مانند اوزبیکستان، ما نیز علاقمندیم تا اطمینان حاصل کنیم که هیچ بحران بشری در افغانستان وجود نداشته باشد."