در بیش از دو دههٔ گذشته، غیرنظامیان در سراسر افغانستان هدف مرگبارترین حملات قرار گرفته‌اند، اما در این میان، مسلمانان شیعه به خصوص هزاره‌ها بار‌ها در مکاتب، شفاخانه‌ها، اماکن عامه، مساجد، تکایا و در جریان تظاهرات مدنی هدف حملات گروه‌های افراطگرای اسلامی قرار گرفته اند.
در اغلب موارد گروه‌های تندرو سنی به ویژه داعش مسوولیت حملات مرگبار، به شمول حملات انتحاری علیه این اقلیت قومی-مذهبی را برعهده گرفته اند.
کدام عوامل سبب شده تا مسلمانان شیعۀ افغانستان همواره مورد خشونت و حملات مرگبار قرار گیرند؟ در نهایت، زمانیکه گروه‌های تندرو مانند داعش مسوولیت کشتار شیعیان هزاره را بر عهده می‌گیرند، توجیه برای خشونت‌شان دارند یا خیر؟
فضل احمد معنوی، وزیر عدلیهٔ حکومت پیشین افغانستان، معتقد است که کشتار غیرنظامیان بی‌دفاع هیچ گونه توجیه دینی و مذهبی ندارد.
معنوی در پیامی به صدای امریکا گفت: "کشتن انسان به خاطر اعتقادات، شیوۀ عبادت، عادات و رسوم و چگونگی هیکل و قیافه شرعاً توجیه ندارد. ده‌ها آیت قرآن و همچنان روایات سیرت نبوی به این امر گواه است.کشتار بی‌گناهان به خاطر انجام رسم عاشورا و محرم ظلم آشکار، گناه نابخشودنی و جنایت ضدبشری است."
سید عبدالولی حافظ قرآن که سنی مذهب است و از ۲۵ سال به اینسو در مسجد مصطفی واقع در ایالت ورجنیا و جوامع افغان‌های مقیم این ایالت امامت می کند، در مصاحبه‌ای با صدای امریکا گفت که "کشتن افراد جامعه و کسانی که در حال جنگ نیستند و دفاع نیستند، نه جنبه دینی دارد و نه از لحاظ قانون وضعی قابل قبول است. در اسلام، کشتن یک انسان بی‌گناه، کشتن همه انسان ها است."
به گفتهٔ این عالم دینی، حملاتی که بر مسلمانان شیعه در افغانستان صورت می گیرد، ریشه در دشمنی‌های تاریخی دارد که به صدر اسلام بر می گردد و حالا "یک عدهٔ انسان‌های جاهل از آن سو استفاده می کنند و بر اساس همین استنباط، آنان این جنایت غیر انسانی را انجام می دهند."
باوجودیکه شاخهٔ خراسان داعش اکثراََ مسوولیت حمله بر مسلمان شیعهٔ افغانستان را بر عهده می گیرد، برخی از کارشناسان مانند یعقوب یسنا، نویسنده و پژوهشگر مستقر در ایران، اعتقاد دارد که مسوولیت گیری این کشتار‌ها توسط داعش "مشکوک" است و نمی توان دست طالبان را از این کشتار‌ها بیگانه دانست.
یسنا در مصاحبه‌ای با صدای امریکا گفت: "طالبان از لحاظ فرهنگی و مذهبی رسماََ در پی حذف، زدودن و از بین بردن مذهب شیعه است. از روزی که طالبان روی کار آمده اند، فقه جعفری شیعه را رسماََ ممنوع کرده اند؛ برگزاری مراسم عاشورا را به صورت سنتی و تاریخی در شهر اجازه ندادند؛ بیرق‌های که برای عاشورا بلند شده بود، پایین کردند و روز عاشور را از تقویم افغانستان حذف کردند."
طالبان پس از مسلط شدن مجدد بر افغانستان تقویم هجری شمسی را مانند حاکمیت دور نخست‌شان به تقویم هجری قمری تبدیل کردند.
یسنا افزود که از بین بردن فرهنگ یک قوم و مذهب متمایز از دیگران می تواند "بدتر و خطرناک تر" از حذف فزیکی فرد و یا افرادی مربوط به آن فرهنگ باشد، زیرا "معنی این کار در دراز مدت، این مذهب و فرهنگ کاملاََ از بین می رود."
یک کارشناس سنی مذهب که به دلیل امنیتی نخواست نامش در گزارش ذکر شود، به صدای امریکا گفت که تفاوت بین طالب و داعش وجود ندارد. او افزود: "طالبان فقه جعفری را به رسمیت نمی‌شناسند، تعطیلی‌های مراسم عاشورا را از تقویم کشور حذف کردند؛ علیه مهدی مجاهد، یگانه فرمانده هزاره‌ٔشیعه، لشکر کشی کردند و او را سرکوب کردند."
این کارشناس با اشاره به سابقهٔ خصومت طالبان با شیعیان به خصوص هزاره‌ها گفت که طالبان"[عبدالعلی] مزاری را که قبلاََ کشته بودند، حالا عکس‌ها و نامش را از شهرها جمع کردند. با این همه چگونه می شود گفت که طالب در برابر شیعه و هزاره حسن نیت داد؟ زمانی که رویکرد طالبان را در برابر هزاره‌ها و شیعه‌ها به درستی مطالعه کنید، با داعش هیچ فرقی ندارد."
عبدالعلی مزاری، رهبر پیشین حزب وحدت اسلامی افغانستان و یکی از رهبران شیعهٔ هزاره بود که در جنگ‌های داخلی دههٔ ۱۹۹۰ میلادی نقش داشت و در نخستین روز‌های ورود طالبان به کابل در سال ۱۹۹۶ نخست دستگیر و سپس به گونه‌ای مرموزی کشته شد.
اما برخلاف باور این کارشناسان، ارگ طالبان در دو تویت جداگانه از قول عبدالکبیر، معاون سیاسی "ریاست الوزراء" نوشته است که "امارت اسلامی منحیث نظام خادم تمام افغان ها، بدون هیچگونه تعلقات مذهبی و قومی در خدمت تمام مردم است و تلاش می کند تا جلو هرگونه اهداف شوم دشمنان افغانستان را بگیرند."
ارگ طالبان در یک تویت جداگانه با اشاره به حملات مرگبار دو روز پیهم علیه مسلمان شیعه در کابل گفته است که "این گونه رویدادها سبب نفاق میان افغان‌ها نخواهد شد."
سازمان همکاری‌های اسلامی و هیات معاونت سازمان ملل متحد (یوناما) در کابل ضمن ابراز غم‌شریکی با بستگان قربانیان حملات اخیر در کابل، از طالبان خواسته اند که امنیت شهروندان افغانستان را تامین کنند. اما گروه طالبان تا حال حملات بر مسلمان شیعه در افغانستان را که داعش مسوولیت آنرا بر عهده گرفت، محکوم نکرده است.
طالبان بار‌ها گفته اند که به تنهایی و بدون حمایت کشور‌های خارجی قادر است تا داعش را در افغانستان از بین ببرد و برخی مقام‌های این گروه، حضور قابل ملاحظهٔ این گروه را انکار کرده اند.
نور رحمان اخلاقی، وزیر مهاجرین و عودت‌کنندگان حکومت پیشین در مصاحبه‌ای با صدای امریکا گفت که دخالت داعش در کشتار‌های هدفمند مسلمانان شیعه را نمی توان انکار کرد، اما تاکید کرد که "در عین حال نمی توان انکار کرد که طالبان در طول سال‌های گذشته تا اکنون چگونه از نام و آدرس داعش استفادهٔ ابزاری کرده است. نقطهٔ اصلی این است که در عقیده، طالب و داعش هیچ تفاوتی با هم ندارند. به عقیدهٔ تندروان [سنی] کشتن شیعیان کاملاََ جایز است."
تمایل طالبان برای حراست از مسلمانان شیعهٔ افغانستان
هرچند مقام‌های طالبان ادعا کرده اند که "بدون هیچگونه تعلقات مذهبی و قومی" در خدمت همه مردم افغانستان قرار دارند، شماری از تحلیلگران مانند ادریس رحمانی تحلیلگر سیاسی مستقر در ایالات متحده که مسایل مرتبط به افغانستان را از نزدیک دنبال می‌کند، به این اظهارات طالبان شک دارد.
رحمانی در مصاحبه‌ای با صدای امریکا گفت: "طالبان مایل نیستند و اگر بتوانند، به منفعت‌شان نیست که از هزاره‌ها دفاع کنند. طالب تولید یک مدرسهٔ دینی به شدت دو آتشهٔ سنی مذهب است."
او افزود زمانیکه یک فرد از دوران کودکی در یکی از مدارس "بنیادگرایی سنی درس بخواند، بعید است که بعداََ بیاید و مهربان و مشفق برای یک شیعه مذهب شود. اگر چنین رابطه بین دو مذهب شیعه و سنی می بود، ما اینقدر تاریخ خونین در اسلام نمی داشتیم."
شماری از کارشناسان به این باوراند که مسلمانان شیعهٔ افغانستان در دو دههٔ گذشته بیشتر به فعالیت‌های سیاسی، مدنی و آموزش رو آوردند و از سلاح خشونت دوری جستند.
حالا که به باور کارشناسان، طالبان نه تمایل به محافظت از آنان را دارد و نه توانایی آنرا، این قشر آسیب پذیر جامعه برای نجات جان‌شان کدام گزینه‌ها را در اختیار دارند؟
یسنا، نوسینده و پژوهشگر، راه حل نجات این اقلیت قومی و مذهبی را تکیه بر فعالیت رسانه‌ها و فعالیت‌های فرهنگی در خارج افغانستان می داند.
او می گوید با در نظرداشت ''حاکمیت توام با خشونت طالبان که به هیچ خواست و مطالبهٔ فرهنگ قومی و مذهبی اعتنا نمی کنند و فقط برداشت قومی و مذهبی خودشان رسمیت دارد، شیعه‌ها و هزاره‌ها کاری خاصی انجام داده نمی توانند، مگر اینکه رسانه ها، نهاد‌های اجتماعی و فرهنگی بیرون از افغانستان خواست‌ها و مطالبات آنان را اطلاع رسانی کنند تا احتمالاََ طالبان زیر فشار قرار بگیرد."
این پژوهشگر هشدار می دهد که اگر مسلمانان شیعه در افغانستان خود دست به کار شوند، به دلیلی که در مقایسه با مسلمانان سنی در اقلیت قرار دارند و در راس قدرت "گروه رادیکال طالبان" قرار دارد، پیروان شیعه با خشونت بیشتر طالبان و سایر گروه‌های تندرو مثل داعش و القاعده مواجه خواهند شد.
باور غالب در افغانستان این است که ایران در گذشته از مسلمانان شیعه در افغانستان حمایت کرده و حالا هم در نهایت به دلیل وجه مشترک مذهبی، شیعه، از این اقلیت قومی مذهبی حمایت خواهد کرد. اما ادریس رحمانی به این باور است که در ۲۰ سال گذشته، مسلمانان شیعهٔ افغانستان بیشتر از مسایل مذهبی و پیروی از ایران دوری جستند و از ارزش‌های غرب پیروی کردند.
به باور رحمانی، برای مقام‌های ایران "هیچ مهم نیست که هزاره‌ها در افغانستان کشته می شوند، زیرا از نظر ایرانی ها، به هر اندازهٔ که هزاره‌ها زیر فشار قرار بگیرند، به منفعت‌شان است، زیرا زمانیکه هزاره‌ها زیر فشار بیشتر قرار بگیرند، به عسکر جمهوری اسلامی ایران تبدیل می شوند. بنابراین، ایران از این کار طالبان بد‌شان نمی آید. "