حملۀ مرگبار اخیر بر مرکز آموزشی کاج در ساحۀ هزاره‌نشین غرب کابل که بر اساس آمار سازمان ملل متحد در آن ۵۳ نفر، به شمول ۴۶ دختر دانش‌آموز، کشته و بیش از ۱۱۰ نفر دیگر زخمی شد، منجر به موجی از اعتراضات و دادخواهی برای حقوق هزارهها زیر نام "نسلکشی هزارهها را متوقف کنید" در سرتاسر جهان شده است.
شورای جهانی هزارهها –سازمان غیر انتفاعی حمایت از حقوق هزارهها- گفته است که تنها روز شنبه هشتم اکتوبر راهپیمایی‌ها در چهار قاره و بیش از ۵۰ کشور و ۱۰۰ شهر جهان زیر نام "نسلکشی هزارهها را متوقف کنید" راه اندازی شده بود. شماری از چهره‌های شناخته شدۀ فرهنگی و هنری افغانستان، به شمول هنرمندان غیرهزاره، نیز در این راهپیمایی‌ها شرکت داشتند.
راحله کویر، رییس شورای جهانی هزارهها به صدای امریکا گفت که خواست عمدۀ فعالان مدافع حقوق هزارهها این است تا جامعۀ جهانی حملات سیستماتیک علیه هزارهها را در افغانستان "نسلکشی" پنداشته و محکمۀ بین‌المللی جرایم نیز در مورد قساوت‌ها علیه هزارهها در افغانستان تحقیق کرده و عاملان "نسلکشی و جرایم بشری" علیه هزارهها را مورد پیگرد قرار دهد.
مایکل کوگلمن، رییس انستیتیوت جنوب آسیا در کانون فکری و پژوهشی وودرو ویلسن می‌گوید که واقعیت تلخ این است که حتا اگر جامعۀ بین‌المللی کشتار هزارهها را در افغانستان نسلکشی اعلام هم کند، این کار متضمن توقف حملات و کشتار هزارهها بوده نمی‌تواند. او افزود که ایالات متحده رفتار چین با اویغورهای آن کشور را نسل کشی خواند، اما اینکار تغییری در سیاست چین نسبت به اویغورها وارد نکرد.
با اینحال، به گفتۀ آقای کوگلمن، نسل کشی پنداشتن هزارهها از سوی جامعۀ بین‌المللی، توجه بیشتر جهانی را به داعیۀ هزارهها جلب خواهد کرد. او افزود که جهان به وحشتی که هزارهها در افغانستان با آن روبرو اند، سطحی نگری کرده است.
تعریف نسلکشی
واژۀ نسلکشی تا پیش از سال ۱۹۴۴ وجود نداشت، اما پس از کشتار سیستماتیک و جمعی یهودیان توسط آلمان نازی، سازمان ملل متحد "کنوانسیون جلوگیری و مجازات جرم نسلکشی" را تصویب کرد که بر اساس آن؛ کشتار اعضای یک گروه، وارد کردن صدمۀ جسمی یا روانی به اعضای یک گروه، اعمال عمدی شرایط بر زندگی یک گروه با این محاسبه که سبب نابودی فزیکی آن گروه به گونۀ کلی یا قسمی شود، اعمال تدابیر به هدف جلوگیری از تولدات در میان یک گروه و انتقال جبری کودکان یک گروه به گروه دیگر، نسلکشی پنداشته می‌شود.
با اینحال، در مورد کاربرد عبارت "نسلکشی" بر آنچه بر هزارهها در افغانستان می‌گذرد، دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد.
علی امیری، استاد دانشگاه با تکیه بر این استدلال که هدف قرار دادن غیر نظامیان هزاره "دلیلی جز نفرت نژادی و مذهبی ندارد،" حملات بر مراکز آموزشی و عبادی هزارهها در افغانستان را "نسلکشی" می‌پندارد. او هشدار می‌دهد که به دلیل اینکه انگیزۀ حملات بر هزارهها "نفرت" است، می‌تواند پیامدها و ابعاد خطرناکی داشته باشد.
اما به باور رحمت‌الله اندر، سخنگوی شورای امنیت ملی حکومت پیشین افغانستان حملات بر هزارهها در افغانستان را "نمی‌توان نسلکشی خواند" زیرا به گفتۀ وی در دو دهۀ پسین جنگ در افغانستان گاهی از نظر زمانی و گاهی هم از نظر مکانی در حال تغییر بوده و تنها به دلیل تمرکز داشتن مکانی جنگ نمی‌توان استدلال کرد که در آن مکان "نسلکشی" صورت گرفته است.
اندر می‌گوید که جنگ مشخصی بر ضد هزاره در افغانستان جریان نداشته بلکه جنگ بر ضد "روایت مذهبی شیعه" است که به گفتۀ وی قربانیان آن تنها هزارهها نه بلکه دیگر شیعیان نیز اند.
اما کوگلمن می‌گوید که هزارهها در افغانستان و نیز پاکستان، از دیر زمان به گونۀ قطعی، پیوسته و مکرر هدف قرار گرفته اند و به گفتۀ وی "قطعاً می‌توان استدلال قانع کننده داشت که این نسلکشی است."
خشونت قومی یا مذهبی؟
برخی فعالان و تحلیلگران ادعا می‌کنند که با آنکه به حملات و کشتار هزارهها چهره و هویت مذهبی داده می‌شود، حملات بر این قوم بیشتر انگیزۀ قومی دارد.
یعقوب یسنا، پژوهشگر و استاد دانشگاه معتقد است که حملات بر اماکن عمومی اهل تشیع و هزارهها عمل تصادفی نیست. او به صدای امریکا گفت: "با وجود اینکه در حمله برمساجد و مراکز اهل تشیع اقوام دیگری نیز آسیب دیده‌اند، اما هدف مرکزی حملات و کشتار، هزارهها هستند که مصداق عینی نسلکشی تلقی می‌شود".
آقای یسنا در پاسخ به این استدلال که در دو دهۀ پسین حملات مرگباری بر سایر اقوام افغانستان، به شمول پشتون‌ها، در ولایت‌های مختلف صورت گرفته است، به صدای امریکا گفت که باید نسلکشی و خشونت عمومی از هم تفکیک شود. او می‌گوید که در خشونت عمومی همه اقوام و باشندگان افغانستان زیان دیده اند، اما به گفتۀ وی شواهد بسیاری وجود دارد که هزارهها به صورت "هدفمند و سیستماتیک" هدف قرار گرفته‌اند.
نهادهای جهانی حقوق بشر همواره در مورد حملات بر اماکن آموزشی و عبادی هزارهها و دیگر اقلیت‌های دینی و مذهبی در افغانستان ابراز نگرانی کرده و عملکرد طالبان برای محافظت از آنان را به باد انتقاد گرفته اند.
فرشته عباسی، پژوهشگر امور افغانستان در سازمان دیدبان حقوق بشر در صحبت با صدای امریکا گفت که بحث در مورد نسلکشی به کار بیشتری نیازمند است، اما تاکید کرد که "سیستماتیک بودن" حملات بر هزارهها، آن را از خشونت عمومی که سایر اقوام، شهرها و ولایات افغانستان در دو دهۀ پسین تجربه کرده اند، متمایز می‌کند.
خانم عباسی به صدای امریکا گفت: "یک چیزی که قربانیان حمله بر هزارهها را با هم مشترک می‌سازد و یک فکتور بین شان ایجاد می‌کند، هزاره بودن آنان است. شما دختری که در کاج کشته می‌شود و بچه‌ای را که در لیسه عبدالرحیم شهید کشته می‌شود با یک مرد کارگری که در مسجد سه دکان مزار کشته می‌شود، اگر کنار هم بگذارید، تنها یک فکتور آنان را با هم وصل می‌کند و آن نفس هزاره بودن شان است."
دشمنی داعش
با آنکه مسوولیت حمله بر مرکز آموزشی کاج را تا کنون هیچ گروهی به دوش نگرفته است، در دو دهۀ پسین مسوولیت بیشترین حملات بر اماکن هزارهها در افغانستان را شاخۀ خراسان گروه دولت اسلامی یا داعش به دوش گرفته است، که زمانی جنگجویان شیعۀ افغان نیز با آن گروه در سوریه درگیر جنگ بودند.
پیش از ظهور مجدد در افغانستان، گروه داعش خلافت خود خواندۀ خود را در بخش‌های گستردۀ عراق و سوریه اعلام کرده بود و در آن زمان، سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران به حمایت از حکومت بشارالاسد، رییس جمهور سوریه، جنگجویان شیعۀ افغانستان و پاکستان را برای جنگ بر ضد داعش در سوریه بسیج می‌کرد.
بر اساس گزارش ماه اکتوبر ۲۰۱۷ دیدبان حقوق بشر که بر مصاحبۀ یک مقام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با خبرگزاری تسنیم ایران تکیه دارد، کم و بیش ۱۴ هزار جنگجوی شیعۀ افغان در ترکیب "لوای فاطمیون" در سوریه می‌جنگیدند.
رسانه های غربی نیز گزارش داده اند که حدود ۱۰ تا ۲۰ هزار شهروند افغانستان برای جنگ به سوریه اعزام شده و صدها نفر آنان در آن جنگ کشته شده اند، هرچند تا کنون آمار دقیقی از قربانیان افغان در جنگ سوریه منتشر نشده است.
حاجی محمد محقق، یکی از رهبران شیعۀ افغانستان در زمانیکه معاون ریاست اجراییۀ آن کشور بود، از انسجام جنگجویان خارجی برای مبارزه با داعش ستایش کرده بود. او پس از صحبت‌های جنجالی اش در ماه قوس ۱۳۹۶ در "اجلاس جهانی محبان اهل بیت و مسلۀ تکفیری‌ها" در ایران، به صدای امریکا گفت: "هر نیرویی که بر ضد داعش بجنگد برادر ماست."
صرف نظر از اینکه عامل کشتار هزارهها در افغانستان کی‌ها اند و اینکه این کشتارهای هدفمندانه خشونت عمومی است یا نسل کشی، فعالان مخالف کشتار هزارهها در افغانستان گفته اند که به دادخواهی، راهپیمایی‌ها و تظاهرات شان تا زمانی ادامه خواهند داد که جامعۀ جهانی آنچه را بر اجتماع هزاره در افغانستان می‌گذرد "نسلکشی" بخواند.
