با روی کارآمدن حکومت به رهبری حسن روحانی در ایران، دیپلماسی آن کشور دستخوش یک سلسله تحولات خارق العاده گردیده است. آقای روحانی اولین رئیس جمهور ایران پس از انقلاب اسلامی سال ۱۹۷۹ است که با رئیس جمهور ایالات متحده امریکا تلیفونی صحبت کرد.
بتازگی در لحن مقام های ایرانی در مسایل افغانستان هم تغییر قابل ملاحظه یی رونما گردیده است. بنظر می رسد که مخالفت شدید و صریح با حضور نظامی امریکا در افغانستان و حتی تلاش برای رد موافقتنامه همکاری های استراتیژیک میان افغانستان و امریکا، به تاریخ دیپلماسی ایران می پیوندد.
حکومت به رهبری حسن روحانی، رئیس جمهور تازه ایران نه تنها گفتمان بی سابقه ای را با امریکا و کشورهای اروپایی آغاز کرده است بلکه از بیانات تند و تیزی که هرازگاهی از حکومت محمود احمدی نژاد بلند می شد، اجتناب ورزیده است.
در آستانه برگزاری لویه جرگهء مشورتی در کابل که انتظار می رود توافقنامه امنیتی دوجانبه با امریکا را تایید خواهد کرد، ابراهیم رحیم پور، معاون وزیر خارجه ایران در امور آسیا و اقیانوسیه به کابل آمد و فقط از گسترش همکاری های دوجانبه حرف زد.
دو سال پیش وقتی افغانستان و امریکا توافقنامه همکاری های استراتیژیک را تهیه می کردند، تهران متهم به توزیع پول و تلاش برای رد این سند در شورای ملی افغانستان شده بود.
تصمیمگیر اصلی
محسن میلانی، رئیس مطالعات استراتیژیک و دیپلماسی در دانشگاه جنوب فلورید می گوید تغییر در بیانات مقام های ایرانی در مسایل افغانستان، از آغاز دیپلماسی گفتگوهای ایران-امریکا منشاء می گیرد.
آقای میلانی گفت "سیاست ایران برای افغانستان همیشه بر اساس ماهیت روابط ایران و امریکا تعیین شده است. حداقل از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران، افغانستان یک کشور مهمی است که هردو ایران و امریکا در آن منافع عمده استراتیژیک دارند. پس از گفتگوی تلیفونی میان رئیس جمهور اوباما و رئیس جمهور روحانی، لحن گفتگوهای مقام های دو کشور تغییر نموده است. تهران و واشنگتن تلاش می ورزند بیابند که آیا روی اهداف مشخص تفاهم کرده می توانند یا نه و من تعجب نمی کنم که لحن تهران در مقابل افغانستان تغییر کرده باشد."
بالاترین مرجع تصمیم گیری در جمهوری اسلامی ایران، رهبر – آیت الله علی خامنه ای – است. آیا تحول در دیپلماسی تهران منبعث از روی کار آمدن رئیس جمهور نو است یا در کل بینش رهبر جمهوری اسلامی تغییر کرده است؟
احمد خالد مجیدیار، پژوهشگر در بنیاد انستیتیوت امریکن به این باور است که تغییر در گفتار تهران بر اساس تایید رهبر و مؤقتی است.
آقای مجیدیار گفت "تصامیم عمده خصوصاً مسایلی چون عراق، افغانستان و لبنان در ایران توسط سپاه پاسداران و خصوصاً توسط نیروهای ویژه قدس پیگیری می شود. تصامیم عمده سیاست خارجی، به تایید رهبر یعنی آقای خامنه ای هم نیاز دارد. رئیس جمهوری ایران صلاحیت تغییر سیاست عمده این کشور در منطقه را ندارد."
میدان همکاری ها
کابل که در سالهای گذشته همیشه انتقادات تهران در باره حضور نظامیان امریکایی در منطقه را شنیده است، از لحن متفاوت حکومت روحانی استقبال کرده است.
ایمل فیضی، سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان به رادیو آشنا صدای امریکا گفت اگرچه دست کم یک دولت همسایه با امضای توافقنامه امنیتی دوجانبه افغانستان-امریکا مخالفت نشان داده است اما افغانستان می تواند جایگاه مناسبی برای جلب همکاری های امریکا و ایران باشد.
آقای فیضی گفت "افغانستان نباید میدان تاخت و تاز باشد یا میدان مخالفت های کشورهای رقیب ایران باشد بلکه کشورهای رقیب ایران می توانند که در افغانستان یک فضای همکاری را بوجود بیآورند و در افغانستان باهم همکار باشند."
تحریمات خردکننده
در حالی که نیروهای امریکا و ناتو ماموریت جنگی شان در افغانستان را پایان می بخشند، جمهوری اسلامی ایران در افغانستان چی می خواهد؟
محسن میلانی پاسخ می دهد: "نخست، از دیدگاه ایران چی از زمان شاه یا جمهوری اسلامی ایران، ایران یک افغانستانی می خواهد که برای امنیت ملی ایران تهدید نباشد. دوم، ایران در چند سال گذشته در افغانستان قویاً سرمایه گزاری کرده است و مایل است هر دولتی که در افغانستان باشد، مانع فعالیت های ایران نشود. و بلاخره ایران می خواهد اطمینان حاصل کند که متحدین اش در افغانستان چه عناصر ائتلاف شمال و چه هزاره ها و شیعه ها، در انزوا قرار نگیرند."
بنظر می رسد که تغییر در دیپلماسی جمهوری اسلامی با تحریمات شدید اقتصادی و سیاسی بین المللی بر ایران ربط داشته باشد. مقام های امریکایی می گویند تحریمات بین المللی در حال فلج ساختن اقتصاد ایران است و جمهوری اسلامی گزینه بهتری جز نرمش و تغییر سیاست ندارد.
بتازگی در لحن مقام های ایرانی در مسایل افغانستان هم تغییر قابل ملاحظه یی رونما گردیده است. بنظر می رسد که مخالفت شدید و صریح با حضور نظامی امریکا در افغانستان و حتی تلاش برای رد موافقتنامه همکاری های استراتیژیک میان افغانستان و امریکا، به تاریخ دیپلماسی ایران می پیوندد.
حکومت به رهبری حسن روحانی، رئیس جمهور تازه ایران نه تنها گفتمان بی سابقه ای را با امریکا و کشورهای اروپایی آغاز کرده است بلکه از بیانات تند و تیزی که هرازگاهی از حکومت محمود احمدی نژاد بلند می شد، اجتناب ورزیده است.
در آستانه برگزاری لویه جرگهء مشورتی در کابل که انتظار می رود توافقنامه امنیتی دوجانبه با امریکا را تایید خواهد کرد، ابراهیم رحیم پور، معاون وزیر خارجه ایران در امور آسیا و اقیانوسیه به کابل آمد و فقط از گسترش همکاری های دوجانبه حرف زد.
دو سال پیش وقتی افغانستان و امریکا توافقنامه همکاری های استراتیژیک را تهیه می کردند، تهران متهم به توزیع پول و تلاش برای رد این سند در شورای ملی افغانستان شده بود.
تصمیمگیر اصلی
محسن میلانی، رئیس مطالعات استراتیژیک و دیپلماسی در دانشگاه جنوب فلورید می گوید تغییر در بیانات مقام های ایرانی در مسایل افغانستان، از آغاز دیپلماسی گفتگوهای ایران-امریکا منشاء می گیرد.
آقای میلانی گفت "سیاست ایران برای افغانستان همیشه بر اساس ماهیت روابط ایران و امریکا تعیین شده است. حداقل از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران، افغانستان یک کشور مهمی است که هردو ایران و امریکا در آن منافع عمده استراتیژیک دارند. پس از گفتگوی تلیفونی میان رئیس جمهور اوباما و رئیس جمهور روحانی، لحن گفتگوهای مقام های دو کشور تغییر نموده است. تهران و واشنگتن تلاش می ورزند بیابند که آیا روی اهداف مشخص تفاهم کرده می توانند یا نه و من تعجب نمی کنم که لحن تهران در مقابل افغانستان تغییر کرده باشد."
بالاترین مرجع تصمیم گیری در جمهوری اسلامی ایران، رهبر – آیت الله علی خامنه ای – است. آیا تحول در دیپلماسی تهران منبعث از روی کار آمدن رئیس جمهور نو است یا در کل بینش رهبر جمهوری اسلامی تغییر کرده است؟
احمد خالد مجیدیار، پژوهشگر در بنیاد انستیتیوت امریکن به این باور است که تغییر در گفتار تهران بر اساس تایید رهبر و مؤقتی است.
آقای مجیدیار گفت "تصامیم عمده خصوصاً مسایلی چون عراق، افغانستان و لبنان در ایران توسط سپاه پاسداران و خصوصاً توسط نیروهای ویژه قدس پیگیری می شود. تصامیم عمده سیاست خارجی، به تایید رهبر یعنی آقای خامنه ای هم نیاز دارد. رئیس جمهوری ایران صلاحیت تغییر سیاست عمده این کشور در منطقه را ندارد."
میدان همکاری ها
کابل که در سالهای گذشته همیشه انتقادات تهران در باره حضور نظامیان امریکایی در منطقه را شنیده است، از لحن متفاوت حکومت روحانی استقبال کرده است.
ایمل فیضی، سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان به رادیو آشنا صدای امریکا گفت اگرچه دست کم یک دولت همسایه با امضای توافقنامه امنیتی دوجانبه افغانستان-امریکا مخالفت نشان داده است اما افغانستان می تواند جایگاه مناسبی برای جلب همکاری های امریکا و ایران باشد.
آقای فیضی گفت "افغانستان نباید میدان تاخت و تاز باشد یا میدان مخالفت های کشورهای رقیب ایران باشد بلکه کشورهای رقیب ایران می توانند که در افغانستان یک فضای همکاری را بوجود بیآورند و در افغانستان باهم همکار باشند."
تحریمات خردکننده
در حالی که نیروهای امریکا و ناتو ماموریت جنگی شان در افغانستان را پایان می بخشند، جمهوری اسلامی ایران در افغانستان چی می خواهد؟
محسن میلانی پاسخ می دهد: "نخست، از دیدگاه ایران چی از زمان شاه یا جمهوری اسلامی ایران، ایران یک افغانستانی می خواهد که برای امنیت ملی ایران تهدید نباشد. دوم، ایران در چند سال گذشته در افغانستان قویاً سرمایه گزاری کرده است و مایل است هر دولتی که در افغانستان باشد، مانع فعالیت های ایران نشود. و بلاخره ایران می خواهد اطمینان حاصل کند که متحدین اش در افغانستان چه عناصر ائتلاف شمال و چه هزاره ها و شیعه ها، در انزوا قرار نگیرند."
بنظر می رسد که تغییر در دیپلماسی جمهوری اسلامی با تحریمات شدید اقتصادی و سیاسی بین المللی بر ایران ربط داشته باشد. مقام های امریکایی می گویند تحریمات بین المللی در حال فلج ساختن اقتصاد ایران است و جمهوری اسلامی گزینه بهتری جز نرمش و تغییر سیاست ندارد.
