آهنگ اعتراضی "نان، کار، آزادی" کار مشترک الهه سرور و سونیتا علیزاده، دو هنرمند افغان است که بر دادخواهی برای حقوق زنان و دعوت زنان به مبارزه در برابر تبعیض سیستماتیک و دیرینه پافشاری می‌کند.
این دو هنرمند در این آهنگ به شرایط زنان افغان نه فقط در سه سال تحت حاکمیت طالبان، بلکه بر تدوام سرکوب و خشونت عليه زنان در" یک قرن" که از سوی جامعه مردسالار به شیوه‌های مختلف جبر شده است، اشاره می‌کند.
در ادامه این دو هنرمند بر مبارزه برای نابودی تابوهایی که زن را در چارچوب شرم، غیرت، خشونت و قوانین مبتنی بر جنسیت از اصل خودش جدا ساخته، دعوت کرده و زنان را به عصیان و باور خود فرا می‌خوانند.
"نان کار، آزادی" از روزهای نخستين، تسلط دوباره طالبان بر افغانستان، توسط زنان معترض در جاده‌های شهر کابل و دیگر شهرهای افغانستان فریاد زده شد و به عنوان پیام واحد زنان در داخل وخارج افغانستان انعكاس یافت.
الهه خالق این آهنگ اعتراضی به صدای امریکا گفت:" از آنجایی که الهام کارهای هنرمندان افغان بر اساس زندگی و زیست مردم افغانستان است، بر او و هنرمندان رسالت است تا روایتگر زندگی، رنج و چالش‌های آنان باشند و داستان‌های آنان را به زبان‌های مختلف در جهان بازگو کنند."
او افزود که ایده خلق چنین کار مشترک با محدودیت‌های روز افزون طالبان بر زنان افغانستان وجود داشت و زمانی که در تازه‌ترین ممنوعیت‌های وارد شده بر زنان، صدا و صورت زنان هم عورت محسوب شد، تصمیم گرفت صدای آنانی باشد که صدا ندارند.
در بخشی از قانون امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان، احکام مربوط به حجاب زنان گنجانیده شده و تذکر داده شده است که "ستر تمام بدن زن لازمی و پنهان کردن روی زن به سبب ترس از فتنه ضروری است."
همچنان در ماده ۱۳ این قانون، شنیدن صدای زنان، حتا نعت و تلاوت، به طور کلی منع شده و گفته شده است که صدای بلند زنان "عورت" تلقی می‌شود.
او به اهمیت اثرگذاری موسیقی بر جنبش‌ها، اعترضات و تغییرات بنیادی در جوامع اشاره کرده و می‌افزاید:" موسیقی با توجه به اینکه از دل فرهنگ، زبان و عنصرهای زیستی جامعه به وجود می‌آيد و شناخته شده است، درونی تر است و تاثیر آن جدی تر."
در این اثر که تلفیقی از دو سبک متفاوت فولکلورل و رپ است، هر دو هنرمند با تشریح ظلم تاریخی بر زنان افغان و تبعیض دیرینه بر همدلی و حمایت زنان در امر دادخواهی اشاره کرده‌اند و ذکر کرده اند که زنان امروز افغانستان، از مسیرهای پرچالشی عبور کردند که هر قدر بر سر راهشان سد ساخته شود، سدها را شکسته و به راهشان ادامه می‌دهند.
شعر این آهنگ را خود الهه سروده و در بخشی از آن از یک ترانه سنتی کودکانه به زبان پشتو استفاده شده است. بر اساس گفته های وی، در آن ترانهٔ پشتو، رابطهٔ همدلانهٔ یک دختر با مادر و مادرکلان‌اش را روایت می کند.
الهه اضافه کرد که یکی از دلایل مهم استفاده از این ترانه کودکانه برجسته ساختن، نقش شبکه حمایتی زنان در توانمند ساختن و قدرتمند ساختن یکدیگر است.
خانم سرور به اهمیت حمایت مردان افغانستان اشاره کرده و با شریک ساختن تجربه‌اش در مورد تدریس به زنان و دخترانی که در دوره اول حاکمیت طالبان از تحصیل باز مانده بودند، گفت: " پس از دورهٔ اول حاکمیت طالبان، شمار زیادی از دختران که در دوره طالبان از تحصیل بازمانده بودند، هنوز هم اجازه رفتن به مکاتب را نداشتند و ما در یکی از اتاق‌های خانه مان، برای آنان صنف‌های سوادآموزی وریاضی فراهم ساخته بودیم." و تاکید کرد از هر راهی باید تلاش کنیم تا دختران در مکاتب مخفی و خانه‌ها، در محیط‌های امن بتوانند درس خواندن را ادامه دهند و مردان افغان باید در این مبارزه سهم بگیرند.
او در مورد تلفیق دو سبک متفاوت گفت که هر کار جدید چالش‌هایی دارد و در جامعه با مخالفت هایی روبرو می‌شود، اما باید تغییر چارچوب‌ها را یاد بگیریم تا بتوانیم دیدگاه‌ها، اندیشه‌ها و سبک‌های زندگی را بیاموزیم و در جامعه جایی برای همه باشد و ادامه داد: "به گونه مثال، طالبان جز اندیشه وسبک زندگی خود، نوع دیگر را نمی‌پذیرد و به دیگران اجازه زندگی کردن به شیوه متفاوت نمی‌دهند."
در همین راستا بر اساس تازه ترین گزارش رواداری، نهاد ناظر بر وضعیت حقوق بشر در افغانستان از زمان برگشت طالبان به قدرت در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ تا ۳۰ جون ۲۰۲۴ حد اقل ۷۱۹ تن از کارمندان حکومت پیشین و اعضای خانواده‌های آنان اعم از زنان و مردان به صورت غیر قانونی و خودسرانه بازداشت و به قتل رسیده اند که از این میان به تعداد ۲۸۹ نفر به صورت هدفمند، مرموز و فراقضایی به قتل رسیده و ۴۳۰ تن دیگر به طور خودسرانه بازداشت و زندانی شده اند.
رواداری گفته است که در مدت سه سال گذشته طالبان، به شمول ۷۸ زن معترض، ۵۳۱ تن از خبرنگاران، فعالان مدنی و مدافعان حقوق بشر را به زندان افگنده اند.
الهه به صدای امریکا گفت که برای اینکه وضعیت افغانستان و رنج زنان افغان به فراموشی در بین خبرهای ناگوار جهان سپرده نشود، باید از هر طریق و فرصتی که داریم روایتگر قصه‌ها و انعکاس وضعیت مردمان آن سرزمین باشیم و اضافه کرد: "هنرمندان تصویرپردازانی استند که شرح حال را برای آیندگان تصویرسازی می‌کنند و باید آینه‌ای باشیم برای داستان‌های مردمان سرزمین‌مان، اگر این کار را نکنیم، رابطه ما با گذشته و آیندگان ما قطع خواهد شد و بدون فرهنگ و روایت‌ها به آسانی حذف خواهیم شد."
او همچنان گفت که وی و تیم همکارش تلاش کرده‌اند تا ترجمه نزدیک به ریتم این آهنگ را در دسترس قرار دهند، تا هنرمندان غیرفارسی زبان هم قادر به انعکاس صدای زنان افغان باشند.
سونیتا و الهه در این آهنگ در همهمه خشم و فریاد، بی پروا و رک از عدم تحمل و شیوه زندگی انتخاب شده توسط مردان سخن می گویند و از یک خواست دیرینه، برای زن افغانستان می‌گویند: " کوک صدا در رفته، حوصله ام سر رفته، صدسال تلخ تابو، زندان مرد بدخو"، در قسمتی سونیتا اینچنین بیان می‌کند:" من مانند رودخانه وحشی، تو بسازی هر قدر سد باز راه خود را پیدا می‌کنم... من از تبعیض و زخم عبور کردم تا شدم یک زن"
حکومت طالبان از زمان آغاز حکومتداری، بیش از ۸۰ فرمان را بر زنان و دختران صادر کرده است. این فرمان‌ها که روی هدف انفاذ محدودیت‌ها بر زنان و دختران، صادر شده است از ختم تحصیل دختران در مکاتب متوسطه و لیسه و دانشگاه آغاز و تا ممنوعیت بر کار زنان و ممنوعیت حضور زنان در اماکن عامه مانند پارک ها، کلب‌های ورزشی، حمام های زنانه، آرایشگاه‌ها و منع سفر بدون همراه محرم، می انجامد.
حکومت طالبان ادعا می‌کند که حقوق زنان و دختران در افغانستان بر اساس "شریعت اسلامی'' و قوانین اسلامی تامین است. اما برخی از علمای اسلام عملکرد طالبان را که به طور گسترده زنان و دختران را از آموزش و کار محروم کرده است، مخالف اساسات اسلام می‌دانند.
الهه در این آهنگ اعتراضی با تکرار شعار زنان افغانستان" نان، کار، آزادی"، "تحصیل، کار، آزادی" پیام واضح برای زنان دارد که برای عبور از این مقطع و کسب حقوقی انسانی باید با تمام تفاوت دیدگاه‌هایشان حامی هم باشند و با بیان "صبوری نیست در کارم" زنان افغانستان را به ادامه مبارزه در مسیر عدالتخواهی و آزادی دعوت می‌کند.
گروه