نهاد ارزیابی‌کنندۀ نیازهای بشری در شرایط اضطراری و بحران‌های پیچیده موسوم به (ACAPS) مستقر در سویس با نشر گزارشی گفته است که درجه حرارت بالاتر از حد نورمال و موج گرما، ذوب یخبندان، خشکسالی، سیل و رانش زمین برخی از خطرات اصلی مرتبط با تغییر اقلیم در افغانستان اند.
بر اساس این گزارش، که دیروز ۳۱ جولای (۱۰ اسد) نشر شد، افغانستان گرچه در انتشار گازهای گلخانه‌ای کمترین نقشی دارد، اما در میان ده آسیب‌پذیرترین کشورها در برابر تغییرات اقلیمی قرار دارد.
این نهاد گفته است که این کشور میزان گرمایش بالاتر از میانگین جهانی را تجربه می‌کند و از سال ۱۹۵۰ به این طرف سالانه میزان گرما ۱.۸ درجه سانتی‌گراد افزایش یافته است.
در گزارش آمده است که طی چهار دهۀ گذشته کاهش بارندگی در اکثر ولایت‌های شمالی، غربی، جنوب شرقی و جنوبی افغانستان به ثبت رسیده و خشکسالی بیشتر شده است.
بر بنیاد گزارش، یخچال‌ها نقش کلیدی در ذخیره‌سازی آب شیرین طبیعی و تنظیم جریان رودخانه‌های فصلی در افغانستان دارند و بیش از ۸۰ درصد منابع آبی افغانستان از کوه‌های هندوکش سرچشمه می گیرد.
گزارش گفته است که تخریب محیط زیست در افغانستان تشدید شده طوری که این کشور در ثبت تهدیدهای ایکولوژیکی امتیاز پنج از پنج را کسب کرده است.
جنگل‌زدایی، تخریب زمین، بیابان‌زایی و آلودگی آب از جمله عوامل دیگر اند که در افزایش مواجهه و آسیب‌پذیری افغانستان در برابر شوک‌های اقلیمی، به ویژه سیل و خشکسالی نقش دارند.
گزارش با اشاره به این عوامل گفته است که خطرات کلیدی که افغان‌ها بین سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ با آن مواجه خواهند بود، ناشی از تغییرات اقلیمی یا ترکیب آن است.
در گزارش آمده است: "کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، ناشی از بارندگی ناکافی و افزایش تقاضای آب، دسترسی میلیون‌ها افغان به آب برای زراعت و مصارف خانگی را به شدت کاهش می‌دهد. ساحات دریای هریرود-مرغاب، دریای هلمند و دریای کابل از جمله مناطق در معرض خطر است."
همچنان بر بنیاد گزارش، افزایش و شدت سیلاب‌های فصلی و خارج از فصل و رانش زمین، ظرفیت‌های واکنش نهادی افغانستان را تحت شعاع قرار می‌دهد و اثرات شدید کوتاه‌مدت و بلندمدت بر رفاه و دسترسی مردم به خدمات ایجاد می‌کند. گزارش گفته است که مناطق شمالی، شمال‌شرقی و جنوبی در معرض خطر چنین رویدادهای طبیعی اند.
در این گزارش آمده است: "زیرساخت‌ها و برنامه‌ریزی نامناسب شهری، همراه با کم‌آبی و موج گرما، امنیت و سلامت روانی و جسمی جمعیت را در مناطق پرجمعیت شهری کاهش می‌دهد. شهرهای کابل، هرات، قندهار و مزارشریف مناطق در معرض خطر اند."
تنش‌های منطقه‌ای بر سر آب
علاوه بر چالش‌های داخلی، نهاد ارزیابی‌کنندۀ نیازهای بشری در شرایط اضطراری و بحران‌های پیچیده گفته است که تنش با کشورهای همسایه بر سر آب، انزوای منطقه‌ای افغانستان را افزایش داده و پیامدهای اقتصادی و دپلوماتیک نیز در آینده خواهد داشت.
در گزارش آمده است که تا سال ۲۰۳۰، خشکسالی‌های مکرر (بارش‌های کمتر از حد نورمال)، تقاضای آب ناپایدار و کاهش برف‌های هندوکش - هیمالیا باعث کاهش بیشتر دسترسی به آب در افغانستان و کشورهای ایران، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان و اوزبیکستان خواهد شد.
این گزارش با اشاره به اینکه منطقه آسیای میانه در حال حاضر با بحران آب دست و پنجه نرم می‌کند، گفته است که نیاز فوری به آب برای زراعت و پیگیری پروژه‌های برق آبی در افغانستان، کاهش وابستگی کشور به واردات مواد غذایی و برق را در اولویت قرار می‌دهد.
گزارش با تاکید بر اینکه انحراف آب از دریاهای اصلی، تنش‌ها را با همسایگان پایین‌دست تشدید می‌کند، گفته است: "کانال قوش تیپه – طراحی شده برای هدایت آب دریای آمو در سراسر ولایت‌های بلخ، فاریاب و جوزجان در شمال افغانستان، که ممکن است تا سال ۲۰۲۸ به پایان برسد – نمونه‌ای از این پروژه‌های زیربنایی آبی است که نگرانی‌هایی را در مورد امنیت آب در ترکمنستان، اوزبیکستان و ترکمنستان ایجاد کرده است."
این در حالی است که مقامات طالبان گفته اند که افغانستان تا اکنون از حقابۀ خود از دریای آمو استفادهٔ کامل نکرده و این کشور مصمم است به هر قیمتی آب‌هایش را با ایجاد بندها، سدها و کانال‌ها مهار و مدیریت کند.
پیش از این، شوکت میرضیایف، رییس جمهور اوزبیکستان، از راه‌اندازی کانال قوش‌تپه در شمال افغانستان ابراز نگرانی کرده و آن را عامل اساسی برای تغییر تعادل آب آسیای میانه خوانده است.
میرضیایف، به تاریخ ۱۵ سپتمبر(۲۳ سنبله) در سخنرانی خود در پنجمین اجلاس کشورهای آسیای میانه در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، گفته بود: "راه اندازی این کانال می‌تواند رژیم و تعادل آب را در آسیای میانه به طور اساسی تغییر دهد."
او همچنان خواستار تشکیل یک گروه کاری مشترک برای بررسی همه جوانب ساخت کانال و تاثیر آن بر رژیم آبی دریای آمو شده بود.
همچنان افغانستان و ایران که از سال ۱۳۵۱ خورشیدی معاهده توزیع آب هلمند را امضا کرده اند، تا اکنون در این بخش مشکل دارند.
در تازه‌ترین دور گفتگوها هیات ایرانی به ریاست محمد جوان‌بخت، معاون امور آب وزارت نیروی ایران، در سفرش به کابل به تاریخ ۲۳ جولای (دوم اسد) با امیرخان متقی، سرپرست وزارت خارجۀ حکومت طالبان در مورد روابط دوجانبه، آب دریای هلمند و همکاری در پروژه‌های آبی گفتگو کرد.
هرچند مقامات ایران گفته اند که بخش زیاد حقابه ایران از دریای هلمند تامین شده، اما طالبان تاکید دارند که در صورت موجودیت آب تلاش می‌شود که از دریای هلمند آب کافی به ایران سرازیر شود.
اگرچه در حال حاضر، افغانستان و پاکستان توافقنامه همکاری آبی برای مدیریت منابع آبی مشترک ندارند، اما بر اساس گزارش نهاد ارزیابی‌کنندۀ نیازهای بشری در شرایط اضطراری و بحران‌های پیچیده، بند برق آبی برنامه‌ریزی شده بر روی دریای کنر در شرق افغانستان اخیراً نگرانی‌هایی را در پاکستان در مورد کاهش آب از این دریا ایجاد کرده است.
بر بنیاد گزارش، وزیر اطلاعات ایالت بلوچستان پاکستان قبلاً در مورد "عواقب شدید" از جمله "تشدید تنش‌ها و درگیری های احتمالی" هشدار داده است.